Το προφίλ του δράστη και του θύματος σκιαγραφεί η Εγκληματολόγος, Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια, Διδάκτωρ Εγκληματολογίας – Σωφρονιστικής και Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Δρ Όλγα Τζουραμάνη.
«Διάλεξε μια δουλειά που αγαπάς και δεν θα χρειαστεί να δουλέψεις ούτε μία ημέρα στη ζωή σου», είπε ο Κομφούκιος.
Όλοι θα συμφωνήσουν πως όταν αγαπάς τη δουλειά σου, όλα είναι πιο όμορφα, πιο ήρεμα και πιο εύκολα. Οι ώρες στην δουλειά κυλούν γρήγορα και ο εργαζόμενος είναι ικανοποιημένος. Ισχύει όμως πάντα αυτό; Τι γίνεται στην περίπτωση που ενώ κάποιος αγαπάει πολύ τη δουλειά του αλλά ταυτόχρονα βιώνει και εκφοβισμό στον χώρο εργασίας του;
Η ταυτότητα του φαινομένου
Ο εκφοβισμός στον χώρο εργασίας ή εργασιακή ψυχολογική κακομεταχείριση ή εργασιακό bullying ή mobbing ορίζεται η συνεχής, συστηματική επιθετική συμπεριφορά ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων απέναντι σε έναν ή/και σε παραπάνω συνεργάτες τους. Διάφοροι ορισμοί του φαινομένου έχουν αποδοθεί αλλά ως πιο αξιόπιστοι είναι οι εξής:
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στον Εργασιακό τομέα το ορίζει ως «η επαναλαμβανόμενη αδικαιολόγητη συμπεριφορά προς έναν εργαζόμενο ή ομάδα εργαζομένων που προκαλεί κινδύνους για την υγεία και την ασφάλειά του… ενέχει συχνά το στοιχείο της αθέμιτης χρήσης ή κατάχρησης εξουσίας από την οποία τα θύματα ενδέχεται να αδυνατούν να προστατευτούν» (Salin, 2001).
Επιπλέον το Ινστιτούτο για τον Εργασιακό Εκφοβισμό στις Η.Π.Α (Workplace Bullying Institute) αναφέρει το εργασιακό bullying ως «επαναλαμβανόμενη, βλαβερή στην υγεία δυσμενή μεταχείριση, λεκτική επίθεση, απειλητική, εξευτελιστική, εκφοβιστική επαφή ή υπονομευτική σε ό,τι αφορά στην εργασία ή κάποιος συνδυασμός των τριών αυτών συμπεριφορών» (Christensen & Phillips, 2014).
Είναι εμφανές πως ο όρος «εκφοβισμός (bullying)» δεν αποτελεί αποκλειστικά σχολικό φαινόμενο, αλλά εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες.
Η συμπεριφορά αυτή είναι απρόκλητη, δεν υποκινείται δηλαδή από κάποια προηγούμενη προσωπική ή επαγγελματική έριδα μεταξύ θύτη και θύματος και ούτε το θύμα της ευθύνεται για την έκφρασή της παρότι υφίσταται τις συνέπειές της. Το ανωτέρω αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό του φαινομένου.
Το άτομο που εκφοβίζει μπορεί να είναι ο συνάδελφος, ο προϊστάμενος ή και ο ίδιος ο εργοδότης. Έχει ως κύριο στόχο και σκοπό, την υποτίμηση και την χειραγώγηση του θύματος. Ωστόσο, αυτή η συμπεριφορά προς το θύμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο» για τον εκφοβισμό και των υπολοίπων εργαζομένων, ώστε να μην αντιδρούν και να υποτάσσονται σε αυτόν αμαχητί.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναφερθεί πως για να υφίσταται ο όρος «bullying», θα πρέπει αυτή η συμπεριφορά να είναι επαναλαμβανόμενη. Δεν ισχύει το ίδιο όταν αναφερόμαστε σε μεμονωμένο ή ατυχές περιστατικό που μπορεί να λάβει χώρα ενίοτε. Εν ολίγοις δε θα πρέπει να συγχέουμε το bullying με μία αντιπαράθεση που μπορεί να προκύψει κατά καιρούς μεταξύ συνεργατών ή με ίσως αυστηρές αλλά όχι αδικαιολόγητες πρακτικές, για παράδειγμα στενά χρονικά περιθώρια όταν είναι όντως απαραίτητα, αναζήτηση ευθύνης σε κάποιον εργαζόμενο που μπορεί όντως να έκανε κάποιο σοβαρό λάθος.
Συχνά η ένταση του φαινομένου αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, δηλαδή παρατηρείται μια κλιμάκωση στη συμπεριφορά. Μπορεί να ξεκινήσει με μία καλυμμένη ειρωνεία και να εξελιχθεί σε προφανή κοροϊδευτικά σχόλια ακόμα αλλά και σε σωματική επίθεση.
Αυτή η μορφή εκφοβισμού, όπως και κάποιες άλλες, δεν κάνει διακρίσεις. Φαινόμενα εργασιακού εκφοβισμού «mobbing» μπορούμε να συναντήσουμε σε ένα συνοικιακό κατάστημα μέχρι και σε πολυεθνική εταιρεία η οποία διατηρεί καλή φήμη.
«Όλοι γνωρίζουν… κανείς δεν αντιδρά!»
Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του mobbing είναι η αποσιώπηση του συμβάντος ή των συμβάντων από όλες τις πλευρές (θύτες, θύματα αλλά και μάρτυρες). Γι’ αυτό και η αντιμετώπιση του μπορεί να θεωρηθεί και πολύ δύσκολη. Οι εμπλεκόμενοι, συνήθως δεν θα προβούν σε αποκαλύψεις καθώς – φαινομενικά τουλάχιστον – δεν κάνουν κάτι ενάντια στο νόμο ή κόντρα στους κανόνες λειτουργίας ενός εργασιακού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, μπορεί να επιβάλλουν ένα ιδιαίτερα πιεστικό deadline στο άτομο που τρομοκρατούν προκειμένου να το αναγκάσουν είτε να εξουθενωθεί είτε να μην τα καταφέρει, ώστε μετά να μπορούν να το προσβάλλουν. Ωστόσο ένα τρἰτο άτομο μπορεί να μην αντιληφθεί ότι πρόκειται περί στοχευμένης ενέργειας και μπορεί να θεωρήσει την προσβολή έως και δικαιολογημένη αφού το άτομο «απέτυχε» στα καθήκοντά του.
Μπορεί επίσης να υποτιμάται το ηθικό κόστος της συμπεριφοράς αυτής από την πλευρά των εργοδοτών. Από πλευράς των συναδέλφων που «δεν ανακατεύονται» μπορεί τόσο να υπερισχύει ο φόβος, όσο και να το θεωρούν καλή τακτική αναρρίχησης σε υψηλότερες επαγγελματικές βαθμίδες.
Οι μορφές του φαινομένου
Πιστό στα πρότυπα της ομπρέλας του εκφοβισμού, έτσι και το εργασιακό bullying μπορεί να περιέχει όλες τις μορφές βίας (λεκτική, σωματική, ψυχολογική) και μπορεί να εκφραστεί με τις εξής μορφές:
- Συχνές εχθρικές παρατηρήσεις
- Υποτιμητικό ύφος του «νταή» απέναντι στο θύμα
- Πείραγμα ή καταστροφή των προσωπικών αντικειμένων του θύματος
- Φωνές, ύβρεις, απειλές και προσβολές
- Συνεχής κριτική
- Απουσία επιβράβευσης
- Κακεντρεχές κουτσομπολιό και υπονόμευση, αμαύρωση της κοινωνικής εικόνας του θύματος στους υπόλοιπους συναδέλφους.
- Σαμποτάζ της δουλειάς του θύματος (ο «νταής» μπορεί π.χ. να την καταστρέφει ή να του δίνει λάθος στοιχεία για να τον εκθέσει στους ανωτέρους τους)
- Απομόνωση του θύματος (να μην το καλούν π.χ. μαζί τους στο διάλειμμα για φαγητό ή σε εξόδους εκτός γραφείου).
Οι δημοφιλέστερες πρακτικές
Σύμφωνα με έρευνα του Workplace Bullying Institute (Christensen & Phillips, 2014), οι τακτικές που ακολουθούν συνήθως οι θύτες είναι οι παρακάτω:
71% κατηγορούν άδικα κάποιον για λάθη που δεν έχει κάνει.
68% κοιτάζουν επίμονα ή απειλητικά το θύμα.
64% κάνουν υποτιμητικά σχόλια για το θύμα, τις απόψεις ή την εργασία του παρουσία τρίτων.
61% δημιουργούν αυτοσχέδιους κανόνες που αναγκάζουν το θύμα να ακολουθήσει, ενώ οι ίδιοι δεν το κάνουν ποτέ.
58% αγνοούν επιδεικτικά την αντικειμενικά καλή εργασιακή απόδοση του θύματος (π.χ. δεν του το αναγνωρίζουν μπροστά σε άλλους, ενώ οι άλλοι μπορεί να έχουν εκφραστεί ανοιχτά με θετικό τρόπο).
57% ασκούν αυστηρή κριτική διαφωνώντας με το θύμα ως προς το ποιος είναι κάθε φορά ο στόχος που πρέπει να επιτύχουν.
56% υποκινούν και εξαπλώνουν δυσφημίσεις και κουτσομπολιά για το θύμα.
55% παρακινούν και άλλους να υιοθετούν παρόμοια στάση με τη δική τους απέναντι στο στόχο.
54% ωθούν το θύμα σε κοινωνική ή φυσική απομόνωση (να δουλεύει π.χ. μόνος του σε ένα σκοτεινό γραφείο).
53% προσβάλλουν και ευτελίζουν το θύμα μπροστά σε τρίτους με φωνές και άλλους μη διακριτικούς τρόπους.
47% οικειοποιούνται τη δουλειά του θύματος και τα εύσημα που του αναλογούν.
46% συμβάλλουν στη λανθασμένη αξιολόγηση του θύματος διαδίδοντας ψέματα.
45% καταφέρονται ενάντια στο θύμα χρησιμοποιώντας προσωπικά στοιχεία που έρχονται εις γνώσιν τους (π.χ. για τον σύντροφό του, την οικογένειά του).
45% τιμωρούν το θύμα αν εκφράσει σχετικά παράπονα στους ανωτέρους του.
44% εμπαίζουν το θύμα για το φύλο, τη φυλή ή κάποιο άλλο διακριτό χαρακτηριστικό του (ψεύδισμα, σωματική δυσμορφία κ.λπ.)
44% «φορτώνουν» το θύμα με «αγγαρείες» για να το εκδικηθούν ή με υπερβολικές απαιτήσεις (πολλαπλά καθήκοντα, ασφυκτικές διορίες κ.ά.).
43% προσελκύουν και άλλους στο γαϊτανάκι του εκφοβισμού δημιουργώντας ένα ενιαίο μέτωπο απέναντι στο θύμα που κάνει τη ζωή του στη δουλειά ακόμα πιο δύσκολη.
Το προφίλ του θύτη
Το άτομο που εκφοβίζει, δεν χρειάζεται κάποιον συγκεκριμένο λόγο για να επιτεθεί στο στόχο του. Τα κριτήρια επιλογής του δεν έχουν να κάνουν με τυχόν προηγούμενες διαφορές τους καθώς θύμα του μπορεί να πέσει κάποιος πιο αδύναμος σα χαρακτήρας, ή «ο καινούργιος» ή ακόμα και κάποιος που είναι πολύ καλός στη δουλειά του, πράγμα που μπορεί να προκαλεί φθόνο κλπ.
Αρκετές φορές, μπορεί να εκμεταλλεύεται τη θέση του ή την επιρροή που ίσως έχει στους υπόλοιπους εργαζόμενους (είτε λόγω θέσης είτε λόγω της μακροχρόνιας γνωριμίας τους είτε επειδή είναι «γοητευτικός» ως χαρακτήρας κ.ο.κ.) για να επιβληθεί περισσότερο στο θύμα.
Έχει υποστηριχθεί πως αρκετοί από τους θύτες αναζητούν πάντα έναν στόχο σε οποιοδήποτε εργασιακό περιβάλλον και αν ενταχθούν. Με αυτόν τον τρόπο θεωρούν πως εδραιώνουν τη θέση τους. Πολλές φορές, ο τρόπος με τον οποίο ασκούν τον εκφοβισμό στο θύμα δεν γίνεται με φανερό τρόπο που θα μπορούσε να προκαλέσει την αγανάκτηση των άλλων, αλλά υπόγεια και συστηματικά. Αξιοσημείωτη είναι η άποψη κάποιων ψυχολόγων που έχουν ασχοληθεί εκτεταμένα με το φαινόμενο, οι οποίοι συνδέουν την άσκηση τακτικών εκφοβισμού με κάποιες διαταραχές προσωπικότητας.
Ο Tim Field, συγγραφέας του «Bully in Sight» υποστηρίζει πως συχνά οι εργοδότες και οι προϊστάμενοι που φέρονται με αυτόν τον τρόπο μπορεί επίσης να παρουσιάζουν:
- Αντικοινωνική προσωπικότητα: ψυχρότητα συναισθημάτων, απάθεια στις ανάγκες των άλλων, έλλειψη αυτοκριτικής, ελαττωμένη αυτολογοκρισία
- Ναρκισσιστική προσωπικότητα: υπέρμετρη ιδέα για το ίδιο το άτομο, μη ικανότητα αποδοχής κριτικής, την οποία αντιμετωπίζει με αδιαφορία ή έντονο θυμό
- Θεατρική προσωπικότητα: θεατρινίστικη συμπεριφορά που προσαρμόζεται κατά περίσταση προς εξυπηρέτηση ιδίων αναγκών
- Ψυχαναγκαστική προσωπικότητα: τυπολατρεία, λεπτομερειακή ανάλυση των καταστάσεων, ακαμψία στη συλλογιστική του.
Οι θύτες συνήθως χειραγωγούν ή τρομοκρατούν εκείνους που η θέση τους είναι ίδια ή κατώτερη από τη δική τους. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που μπορεί να απειλούν και να εκφοβίζουν ακόμα και τους ανωτέρους τους, εάν για παράδειγμα νιώσουν ότι μπορεί να απολυθούν. Κλείνοντας με το προφίλ των θυτών, να αναφερθεί πως χαρακτηρίζονται από έλλειψη ενσυναίσθησης και ενοχής, ενώ δε δείχνουν καμία μεταμέλεια για τις πράξεις τους. Έχει υποστηριχθεί πως πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι θύτες έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτό όμως, σε κάποιες περιπτώσεις δεν ισχύει. Οι θύτες τείνουν να έχουν υψηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης και υπεροψία.
Η εκφοβιστική συμπεριφορά τους αποτελεί στην πραγματικότητα μια αντίδραση σε ένα εσωτερικευμένο αίσθημα ντροπής. Εάν ένας θύτης αισθανθεί ντροπή λόγω μιας αποτυχίας στην εργασία του, τότε μπορεί να επιλέξει να επιτεθεί σε έναν συνάδελφό του. Μια άλλη πιθανή αντίδραση στην ντροπή είναι η απομόνωση, όταν κάποιος δηλαδή κρύβει τα συναισθήματά του από τους άλλους. Αυτή η απόκριση μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη και είναι κοινή σε ανθρώπους που είναι θύματα του mobbing και μπορεί να είναι τόσο επιβλαβής, ώστε να οδηγήσει το άτομο ακόμα και σε αυτοτραυματισμό.
Το προφίλ του θύματος
Στόχος είναι πιο πιθανό να γίνει ένας νεοπροσληφθέντας συνάδελφος και οι γυναίκες. Λαμβάνοντας υπόψιν μια έρευνα που διεξήχθη από το Workplace Bullying Institute στις ΗΠΑ το 2010, το 62% των θυτών είναι άνδρες, ενώ το 58% των θυμάτων γυναίκες.
Από στοιχεία του ίδιου φορέα προκύπτει επιπλέον, πως οι γυναίκες όταν έχουν τον ρόλο του θύτη, στρέφουν τα βέλη τους σε γυναίκες σε διπλάσιο ποσοστό απ’ ό,τι οι άνδρες.
Επιπλέον στόχοι μπορεί να γίνουν και τα άτομα με σωματικές δυσμορφίες ακόμα και ήπιες, τα άτομα που έχουν κάποιο εμφανές χαρακτηριστικό όπως χαμηλό ύψος, «περίεργη» προφορά, μετανάστες και γενικά άτομα που δεν δείχνουν δυναμικά ή δεν δείχνουν κάποια προφανή διάθεση να αντιδράσουν. Ωστόσο, θύματα συχνά πέφτουν και άτομα που είναι καλύτερα στη δουλειά τους, σε σχέση με τους θύτες και που μπορεί να μη διαθέτουν κάποιο από τα παραπάνω κριτήρια.
Γιατί το ανέχονται
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα θύματα αργούν να δεχτούν αυτό που συμβαίνει ή εθελοτυφλούν αέναα επειδή θεωρούν ότι είναι φυσιολογικό οι ανώτεροί τους να φέρονται έτσι κάνοντάς τους «καψόνια», και δέχονται τέτοιου είδους συμπεριφορές, από φόβο μήπως χάσουν τη δουλειά τους ή επειδή ντρέπονται γι’ αυτό που τους συμβαίνει.
Τουλάχιστον το 40% των εργαζομένων δεν αναφέρουν τα περιστατικά εκφοβισμού που έχουν βιώσει ως θύματα στους ανωτέρους τους ή σε κάποιον άλλον αρμόδιο.
Διαρκείς επιπτώσεις
Το θύμα νιώθει συνεχώς αβοήθητο, τρομαγμένο και βρίσκεται σε διαρκή ένταση. Δεν καλείται μόνο να αντιμετωπίσει το άτομο που το εκφοβίζει, αλλά έρχεται αντιμέτωπο και με πολλαπλές σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική του υγεία, πολλές από τις οποίες μπορούν να το απασχολούν για πολύ καιρό – εντός και εκτός του εργασιακού πλαισίου – ακόμα και αν έχει περάσει κάποιο χρονικό διάστημα από την περιπέτεια του. Μερικές από αυτές είναι:
- Υπέρμετρο άγχος που οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα στον εργασιακό τους χώρο, όπως άρνηση να προσέλθουν στην εργασία τους, αδυναμία συγκέντρωσης και μειωμένη αποδοτικότητα. Επιπλέον, μελέτη του Πανεπιστημίου Manitoba στον Καναδά, δείχνει πως το bullying έχει σοβαρότερες επιπτώσεις από τη σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά, καθώς προκαλεί μεγαλύτερο εργασιακό στρες, υψηλότερα επίπεδα άγχους και λιγότερη επαγγελματική αφοσίωση.
- Καταθλιπτικά συμπτώματα, διαταραχή πανικού, συναισθηματική ανασφάλεια, μετατραυματικό στρες, διαταραχές ύπνου, απώλεια όρεξης κ.ά.
- Σωματικά προβλήματα που σχετίζονται με τα υψηλά επίπεδα στρες (αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό, γαστρεντερικές παθήσεις, έντονους πονοκεφάλους κ.λπ.) Σύμφωνα με την έρευνα WBI-Zogby Survey που έγινε το 2007, 45% των στόχων παρουσιάζουν προβλήματα υγείας που σχετίζονται με το στρες που βιώνουν εξαιτίας αυτής της κατάστασης, όπως καρδιαγγειακά νοσήματα κ.ά.
Αξίζει να σημειωθεί πως παρόμοιες εκδηλώσεις μπορεί να παρουσιάζουν και άλλα άτομα που εργάζονται στον ίδιο χώρο παρότι δεν υφίστανται οι ίδιοι το bullying αλλά δεν κάνουν και κάτι για να το σταματήσουν, γεγονός που φανερώνει πως αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι τοξική για όλους όσους τη βιώνουν είτε ως μάρτυρες και φυσικά ακόμα περισσότερο ως θύματα.
Ο κύκλος του bullying
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα ερευνητικά ευρήματα του Workplace Bullying Institute το οποίο αποκαλύπτει τη σύνδεση του εργασιακού bullying με την ενδοοικογενειακή βία. Σύμφωνα με στοιχεία, αποδεικνύεται πώς τα άτομα που υφίστανται τέτοιου είδους κακομεταχείριση στην εργασία τους είναι πιθανό να «ξεσπάνε» στο άμεσο περιβάλλον τους επίσης με βίαιο τρόπο διαιωνίζοντας το πρότυπο που θέλει το θύμα να γίνεται θύτης όταν του δοθείσης ευκαιρίας. Το θύμα είναι τόσο επηρεασμένο ψυχολογικά και σωματικά και με αυτόν τον τρόπο μεταφέρει – μοιράζεται αυτό το δυσβάσταχτο βάρος με τα μέλη της οικογένειάς του.
Επίσης, κάποιες φορές το εργασιακό bullying αναδεικνύει άλλα προβλήματα που μπορεί να υπάρχουν στο σπίτι του θύματος, όπως η αδιαφορία από μέρους του συντρόφου, η έλλειψη υποστηρικτηκότητας, η πεποίθηση πως το θύμα φταίει γιατί «μια ζωή ήταν θύμα». Όμως τα πράγματα, σε κάθε περίπτωση, μπορεί να εξελιχθούν ακόμα χειρότερα καθώς η βία που συσσωρεύει ο στόχος διαβρώνει σταδιακά τις άμυνές του και τον σπρώχνει στην άσκηση βίας ως διέξοδο αλλά προς κάποιον που επίσης δε φταίει εν προκειμένω.
Η κρίση χειροτερεύει τα πράγματα;
Τον Ιούνιο του 2014, στο 9ο Διεθνές Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης για τον Εργασιακό Εκφοβισμό και την Παρενόχληση (International Association on Workplace Bullying and Harassment), μεταξύ άλλων τονίστηκε ότι τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ραγδαία επιδείνωση του φαινομένου μεσούσης της σοβαρής διεθνούς κοινωνικοοικονομικής κρίσης. Ο φόβος απόλυσης σε περιόδους που η ανεύρεση νέας εργασίας θεωρείται από δύσκολη έως ακατόρθωτη, δημιουργεί ανοχή σε τέτοιου είδους συμπεριφορές.
Το πρόβλημα σε νούμερα
Το 2011 διεθνής έρευνα (Monster Global Poll) έδειξε ότι από τους 16.517 συμμετέχοντες το 64% είχε δεχτεί bullying είτε με τη μορφή σωματικής βίας, είτε με την άσκηση ψυχολογικής βίας που τους ανάγκασε να ξεσπάσουν σε κλάματα. Το 36% δήλωσαν ότι δεν τους είχε συμβεί ποτέ κάτι αντίστοιχο ενώ το 16% ανέφερε ότι έχει υπάρξει μάρτυρας ανάλογων περιστατικών. Επίσης, το 83% των συμμετεχόντων που δήλωσαν ότι έχουν υποστεί εκφοβιστικές πρακτικές εν ώρα εργασίας ήταν Ευρωπαίοι, 65% ήταν Αμερικανοί ενώ 55% προέρχονταν από την Ασία.
Έρευνα του Workplace Bullying Institute στις ΗΠΑ που έγινε το 2014 κατέληξε στα εξής συμπεράσματα:
27% των Αμερικανών έχουν βιώσει το bullying στο πρόσφατο ή στο απώτερο παρελθόν.
72% των εργοδοτών κλείνουν τα μάτια στο πρόβλημα ή/και το ενθαρρύνουν.
Τρόποι πρόληψης
Ακρογωνιαίος λίθος η δημιουργία ενός πλαισίου, το οποίο θα ορίζει με σαφήνεια τι συνιστά εργασιακό bullying, πώς ακριβώς πρέπει να δράσουν θύματα και οι μάρτυρες μόλις εντοπίσουν το φαινόμενο (σε ποιο τμήμα πρέπει να απευθυνθούν κ.λπ.) καθώς και τις συνέπειες που θα καλείται να υφίσταται ο εκάστοτε θύτης. Επίσης, η παρακίνηση όλων των εργαζομένων, στελεχών και υπαλλήλων, να εργάζονται σε ένα καθεστώς αλληλοσεβασμού και σύμπνοιας. Η καλλιέργεια μιας κουλτούρας συνεργασίας και η υποστήριξη σε νομικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο είναι απαραίτητη.
Σημαντική η κατάλληλη ενημέρωση αλλά και η εκπαίδευση των υπαλλήλων αλλά και των ανωτέρων στην ιεραρχία, ώστε να αναλαμβάνουν έγκαιρα δράση εφόσον τέτοια περιστατικά υποπέσουν στην αντίληψή τους. Τέλος, στα θύματα να παρέχεται στήριξη και ενθάρρυνση ώστε να καταγγέλλουν ανάλογα περιστατικά από την αρχή της εμφάνισή τους, με την προϋπόθεση να υπάρχουν εγγυήσεις απέναντι σε αυτά από πλευράς εχεμύθειας και προστασίας από τυχόν αντίποινα από μέρους του θύτη.
Συμβουλές προς τα θύματα
- Μην απαντάτε στην επίθεση με επίθεση.
- Μην χρησιμοποιείτε υψηλό τόνο στη φωνή σας, υπερασπιστείτε όμως τον εαυτό σας με ψύχραιμο τρόπο, κάνοντας ξεκάθαρο πως αυτή η συμπεριφορά σας προσβάλλει και πως δεν είστε διατεθειμένοι να την ξαναδεχτείτε.
- Αποφύγετε να καταφύγετε σε απειλές και προσβολές. (Θα μπείτε σε έναν φαύλο κύκλο και επειδή σε μία πιθανή αντιπαράθεσή σας ενώπιον των ανωτέρων σας ή δικαστηρίου η έντονη αντίδρασή σας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί εναντίον σας)
- Επίσης, προσπαθήστε να μην κλάψετε, ακόμα κι αν σας φαίνεται αδύνατο καθώς αυτό μπορεί να θεωρηθεί ευαλωτότητα και να έρθετε αντιμέτωποι με νέες επιθέσεις.
- Αν δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε τον θύτη μόνοι σας, φροντίστε να το κάνετε όταν είναι και άλλοι μπροστά.
- Μαζέψτε αποδείξεις, αποθήκευση στοιχείων (υβριστικά e-mail κ.λπ.), καταγραφή τα συμβάντων με λεπτομέρειες (μέρα, ώρα, ακριβής αιτία διένεξης, ύβρεις κ.λπ.) καθώς και το ποιοι υπήρξαν μάρτυρες. Ζητήστε από τους τελευταίους να σας στηρίξουν όταν αποφασίσετε να απευθυνθείτε είτε στους ανωτέρους σας είτε σε κάποιον φορέα εκτός εργασίας για την αποκατάσταση του προβλήματος. Μην επιμείνετε όμως αν δεν τους δείτε πρόθυμους αλλά μην απογοητευτείτε. (Επιμένουμε στη διεκδίκηση των αυτονόητων έστω και μόνοι μας).
- Αν π.χ. θεωρείτε ότι έχετε στοχοποιηθεί εξαιτίας της φυλής σας, ενημερωθείτε για το τι προβλέπει ο νόμος για τις διακρίσεις κάθε είδους.
- Αναφέρετε το γεγονός στους ανωτέρους σας με στοιχεία και ψυχραιμία. Αν δεν κάνουν κάτι ή ακόμα χειρότερα αν είναι οι ίδιοι βρίσκονται στον ρόλο του θύτη, απευθυνθείτε άμεσα στα αρμόδια όργανα (στο σωματείο σας, στην Επιθεώρηση Εργασίας, στο νομικό τμήμα κλπ).
- Μην παραιτηθείτε από την εργασία σας, ή αν το κάνετε, δηλώστε τους λόγους που σας εξώθησαν σε αυτό το σημείο στους παραπάνω φορείς και κάντε όλες τις νομικές ενέργειες, ώστε να σταματήσετε τη δράση της κακοποίησης.
