Με «Δελτίο Τύπου που εγγυάται την ασφάλεια του πυρηνικού εργοστασίου», θέλησε να καθησυχάσει τον κόσμο μετά τους φονικούς σεισμούς των 7,7 και 7,4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ που σημειώθηκαν στις 6 Φεβρουαρίου στην περιοχή του Καχραμαράς, η ρωσική εταιρεία Rosatom η οποία κατασκευάζει τον σταθμό παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στο Άκουγιου, της νότιας Τουρκίας. Όπως αναφέρεται, «το πυρηνικό εργοστάσιο στη Μερσίνα αντέχει σεισμό 9 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και τσουνάμι και είναι από τα ασφαλέστερα εργοστάσια στον κόσμο». Σύμφωνα με τα τουρκικά δημοσιεύματα, οι εργασίες συνεχίζονται κανονικά και το εργοστάσιο αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία φέτος τον Οκτώβριο για να παράγει και να πουλά πυρηνική ενέργεια για σκοπούς ηλεκτροδότησης. Ωστόσο, παρά τις όποιες διαβεβαιώσεις από πλευράς διαχείρισης του εργοστασίου, το γεγονός ότι χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από τον πρόσφατο καταστροφικό σεισμό, λόγω και των κατασκευαστικών λαθών που έγιναν από τις εταιρείες, οι οποίες ανήγειραν πολυκατοικίες χωρίς καμία ασφάλεια, δημιουργεί προβληματισμό και ανησυχία ως προς την εμπιστοσύνη στις Αρχές της χώρας για την προστασία του πολυτιμότερου αγαθού, της ζωής.
Ένα πυρηνικό εργοστάσιο, λοιπόν, το οποίο κατασκευάζεται έπειτα από διακυβερνητική συμφωνία που υπέγραψαν τον Μάιο του 2010 η Ρωσία και η Τουρκία, αναμένεται σε λίγους μήνες να βάλει μπρος τις μηχανές των τεσσάρων αντιδραστήρων του συνολικής ισχύος 4800 MW, σε απόσταση περίπου 100 χιλιομέτρων από την Κύπρο, δηλαδή μικρότερης απόστασης από την Άγκυρα. Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που ελλοχεύουν έχουν προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων από Τούρκους ακτιβιστές από το 2010 μέχρι και σήμερα, ενώ προσπάθειες για να αποτρέψουν την κατασκευή του γίνονται και στην Κύπρο.
Η τραγική εμπειρία από τον σεισμό και την απειλή του Άκουγιου
Το Κίνημα Οικολόγων ξεκίνησε από το 1997 την προσπάθεια ενημέρωσης της κοινής γνώμης και τις κινητοποιήσεις, στην Κύπρο και το εξωτερικό, ενάντια στην από τότε προοπτική κατασκευής του πυρηνικού σταθμού στο Άκουγιου που αποτελούσε μέρος του πυρηνικού προγράμματος της Τουρκίας. Όπως αναφέρει στο Economy Today ο αντιπρόεδρος Α’, του Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασίας Πολιτών, μέλος της Κυπριακής Αντι-πυρηνικής Πλατφόρμας και χημικός δρ Κυριάκος Τσιμίλλης, ο σταθμός πυρηνικής ενέργειας που κατασκευάζεται στο Άκουγιου, στα νότια παράλια της Τουρκίας απέναντι από την κατεχόμενη Kερύνεια αποτελεί μια απειλή για την περιοχή, που όπως τραγικά όλοι θυμηθήκαμε, είναι σεισμογενής. «Η επίκληση τόσο από την τουρκική κυβέρνηση όσο και από την κατασκευάστρια εταιρεία, τη ρωσική Rosatom πως ο παράγοντας αυτός έχει ληφθεί υπόψη δεν παρέχει επαρκή διασφάλιση πως στην περίπτωση ενός μεγάλου σεισμού όπως ο πρόσφατος, δεν θα υπάρχουν επιπτώσεις. Η εμπειρία της Φουκοσίμα (11 Μαρτίου 2011) είναι κι αυτή τραγική. Κι όμως, η Ιαπωνία ήταν από πολλά χρόνια εξοικειωμένη (και προετοιμασμένη) με τους σεισμούς και ταυτόχρονα, πρωτοπόρα και σε θέματα διασφάλισης ποιότητας και εκτίμησης κινδύνου. Τελικά, δεν κατάφερε να αποτρέψει την καταστροφή του πυρηνικού σταθμού της Φουκοσίμα, μετά από ένα σεισμό και το τσουνάμι που τον ακολούθησε».
Μάλιστα, προσθέτει ότι τα ενεργειακά προβλήματα, που εντάθηκαν δραματικά μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τον συνεχιζόμενο, για ένα τώρα χρόνο, πόλεμο έδωσαν μια παράταση στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας. «Είναι χαρακτηριστικό πως η Γερμανία που μετά τη Φουκοσίμα καθόρισε πρόγραμμα για κλείσιμο των δικών της πυρηνικών σταθμών, υπό το φως των εξελίξεων ανέστειλε την ολοκλήρωσή του. Την ίδια ώρα η Γαλλία έχει διαφορετική προσέγγιση προωθώντας ακόμα περισσότερη αξιοποίηση τέτοιων σταθμών για την παραγωγή ενέργειας. Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτίμησε πως η πυρηνική ενέργεια και το φυσικό αέριο θεωρούνται φιλικές προς το περιβάλλον πηγές ενέργειας, τουλάχιστον για το προσεχές μεταβατικό στάδιο. Εμείς λέμε πως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πολύ φιλικότερες».
Συμφώνησαν για πυρηνικό εργοστάσιο και στην Αίγυπτο
Είναι πράγματι φιλική στο περιβάλλον η πυρηνική ενέργεια; Είναι πράγματι φιλικότερη από τον άνθρακα και το μαζούτ. Περνώντας όμως από τη θεωρία στην πράξη, ακόμα και εκτός σεισμικής δραστηριότητας, δημιουργούνται ερωτηματικά για την ασφαλή διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων ή τις επιπτώσεις της θερμικής ρύπανσης, δηλαδή της αύξησης της θερμοκρασίας της θάλασσας λόγω της απόρριψης νερού ψύξης. Σύμφωνα με τον δρα Τσιμίλλη, όλα αυτά, στην περίπτωση του Άκουγιου, δεν έχουν επαρκώς εξεταστεί μέσα από τη Μελέτη Επιπτώσεων στο Περιβάλλον ενώ, όπως υπογραμμίζεται σε σχετικές εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν έχει γίνει διαβούλευση με γειτονικές χώρες για τις διασυνοριακές επιπτώσεις. «Για όλους αυτούς τους λόγους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Κοινοβούλιο έχουν επανειλημμένα ζητήσει από την Τουρκία να τερματίσει την κατασκευή του σταθμού. Αντίθετα, η Τουρκία ετοιμάζεται να θέσει σε λειτουργία τον σταθμό μέχρι τον προσεχή Οκτώβριο, χωρίς να έχει, όπως φαίνεται, προβληματιστεί ούτε από την πρόσφατη τραγωδία με τον σεισμό, λίγα χιλιόμετρα παρακάτω. Παράλληλα, είναι άξιο απορίας γιατί παρά τις υπομνήσεις και από τους Ευρωπαίους Πράσινους, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει περιλάβει τη Rosatom στον κατάλογο κυρώσεων για εταιρείες/φορείς ρωσικών συμφερόντων. Με τέτοια άνεση, η ρωσική αυτή εταιρεία έχει προχωρήσει τον περασμένο Ιούλιο στην υπογραφή συμφωνίας και με την αιγυπτιακή κυβέρνηση για κατασκευή και εκεί πυρηνικού σταθμού», συμπληρώνει.
Ωστόσο, «πέρα από τα τεχνικά θέματα και τα φυσικά/γεωλογικά φαινόμενα, τις επιπτώσεις και τους κινδύνους, πρέπει να σημειωθεί πως πρόσθετος κίνδυνος δημιουργείται και από τη δυνατότητα των όσων κατέχουν την πυρηνική τεχνολογία να επεκταθούν και σε άλλες χρήσεις της πέραν της συμβατικά χαρακτηριζόμενης σαν «ειρηνικής». Η πολιτική αστάθεια της Τουρκίας και η απουσία διαφάνειας και δημοκρατικού διαλόγου, δικαιολογημένα εντείνουν τις ανησυχίες μας», τονίζει.
Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός
Επίσης, όπως σημειώνει στο Economy Today ο καθηγητής Mηχανικής, Εφαρμοσμένης Φυσικής και Υπολογιστικής Επιστήμης της Ιατρικής Σχολής και της Σχολής Επιστήμων και Μηχανικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Εκτελεστικός διευθυντής Έρευνας και Καινοτομίας, και αντιπρόεδρος Διεθνών Συνεργασιών, Δημήτρης Δρικάκης, ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και πρέπει να αντιμετωπίσουμε το όλο θέμα με μεγάλη προσοχή και σοβαρότητα. «Τα πυρηνικά εργοστάσια είναι πολύπλοκες εγκαταστάσεις και απαιτούν μεγάλη εμπειρία στον σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία. Οι πρόσφατοι σεισμοί στην Τουρκία καταδεικνύουν το έλλειμμα σοβαρότητας στον κατασκευαστικό τομέα. Επίσης, η Τουρκία δεν έχει καμία εμπειρία στον τομέα της πυρηνικής τεχνολογίας και δεν είναι αρκετό απλώς να εισάγει αυτή τη τεχνογνωσία από τη Ρωσία, η οποία έχει και αυτή περιστατικά αστοχίας στον ίδιο τομέα. Η Κύπρος, όπως και η Ελλάδα και άλλες χώρες της περιοχής, είναι σε άμεσο κίνδυνο εάν συμβεί οποιοδήποτε πυρηνικό ατύχημα». Ερωτηθείς για το ποια είναι τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας που πρέπει να λάβουν οι κατασκευαστές του εργοστασίου και πώς μπορούμε να γνωρίζουμε ότι έχουν ληφθεί, απαντά ότι η καλύτερη λύση θα ήταν το εργοστάσιο αυτό να μη κατασκευαστεί. «Εάν αυτή η λύση δεν μπορεί να αποφευχθεί με την παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας τότε η κατασκευή θα πρέπει να γίνει υπό την επίβλεψη της διεθνούς κοινότητας». Κληθείς να σχολιάσει πώς μπορεί η διεθνής κοινότητα να μας προστατέψει, σημειώνει ότι η Κύπρος θα πρέπει να συνομιλήσει με τις χώρες της περιοχής και το International Atomic Energy Agency και άμεσα να προχωρήσει σε διαβήματα για το παραπάνω θέμα.
Η πιθανότητα έκρηξης σε σεισμογενή περιοχή
Το γεγονός ότι για πρώτη φορά κατασκευάζεται ένα πυρηνικό εργοστάσιο σε τόσο κοντινή απόσταση από την Κύπρο δημιουργεί το ερώτημα πόσο πιθανή είναι μια έκρηξη. Όπως εξηγεί στο Economy Today ο καθηγητής του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) δρ Ιωάννης Βυρίδης, σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος, όχι μόνο η περιοχή του Άκουγιου θα κινδύνευε, αλλά και η Κύπρος, η περιοχή των Δωδεκανήσων και ολόκληρη η περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου. «Ακόμη και η καθημερινή λειτουργία ενός πυρηνικού σταθμού αποτελεί κίνδυνο για τον άνθρωπο, την υδρόβια ζωή και το περιβάλλον γενικότερα λόγω των ραδιενεργών αποβλήτων του και της θερμικής ρύπανσης των θαλάσσιων υδάτων», τονίζει.
Μάλιστα αναφέρει ότι ο χρηματοδοτούμενος από τη Ρωσία πυρηνικός σταθμός Άκουγιου στην επαρχία Μερσίνα βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα σεισμογενή περιοχή. «Οι επιπτώσεις μιας αστοχίας στα συστήματα ασφαλείας σε ένα τέτοιο εργοστάσιο ή ενός σεισμού συνιστούν υψηλό κίνδυνο με αναπόφευκτα ζημιογόνες συνέπειες για την περιοχή. Επίσης, ο τρόπος διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων νοουμένου ότι τα απόβλητα αυτά έχουν μεγάλο χρόνο ημιζωής και δεν υπάρχει ακόμη αποδεκτή λύση για τη διαχείρισή τους, είναι ένας ακόμη κίνδυνος που ελλοχεύει με τη λειτουργία του πυρηνικού εργοστασίου».
Η διαχείριση των αποβλήτων
Ερωτηθείς για το τι μέτρα θα πρέπει να λάβει η Κύπρος για να προστατευτεί από τα αέρια που θα εκπέμπει και τα απόβλητα που θα αποβάλλει το εργοστάσιο, ο δρ Βυρίδης απαντά με έναν κατανοητό επιστημονικό λόγο. «Οι εγκαταστάσεις της πυρηνικής ενέργειας βασίζονται στη διάσπαση και στον μετασχηματισμό ατομικών πυρήνων. Συνήθως, το εμπλουτισμένο Ουράνιο χρησιμοποιείται στις πυρηνικές εγκαταστάσεις, όπου διασπάται και εκλύει μεγάλα ποσά θερμότητας και ακτινοβολίας και αυτή η αντίδραση επαναλαμβάνεται. Η παραγόμενη θερμότητα χρησιμοποιείται για να ατμοποιήσει το νερό, όπου ο ατμός χρησιμοποιείται σε γεννήτριες για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της πυρηνικής ενέργειας είναι ότι δεν εκπέμπει αέρια του θερμοκηπίου κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του πυρηνικού εργοστασίου. Πρέπει όμως να συνυπολογιστούν οι εκπομπές κατά τη διάρκεια εξόρυξης του ουρανίου καθώς και της κατασκευής του πυρηνικού εργοστασίου. Επίσης, κατά τη λειτουργία του πυρηνικού εργοστασίου παράγονται αρκετοί όγκοι ραδιενεργών αποβλήτων. H διαχείριση όμως αυτών των αποβλήτων έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Καμία κυβέρνηση δεν έχει ακόμη αποφασίσει πώς να διαχειριστεί με ασφάλεια αυτά τα απόβλητα. Ορισμένα από αυτά τα πυρηνικά απόβλητα είναι εξαιρετικά ραδιενεργά και έχουν μεγάλο κύκλο ημιζωής και θα παραμείνουν ενεργά για αρκετά χρόνια. Πολλές ιδέες έχουν διερευνηθεί και μεγάλες δαπάνες έχουν γίνει για εξεύρεση λύσεων σχετικά με την επεξεργασία των ραδιενεργών αποβλήτων. Ωστόσο, οι περισσότερες διεργασίες επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων έχουν απορριφθεί ως μη πρακτικές, πολύ ακριβείς, μη οικολογικά αποδεκτές και μη ασφαλείς. Αν και σχεδόν κάθε πυρηνική χώρα έχει, κατ’ αρχήν, σχέδια για την ταφή των ραδιενεργών αποβλήτων βαθιά σε γεωλογικούς σχηματισμούς, πουθενά στον κόσμο δεν λειτουργεί εξουσιοδοτημένος χώρος για τη βαθιά γεωλογική διάθεση ραδιενεργών αποβλήτων. Σχετικά με την ταφή βαθιά σε γεωλογικούς σχηματισμούς υπάρχουν πολλές τεχνικές αβεβαιότητες και οποιαδήποτε αστοχία θα έχει σημαντικό περιβαλλοντικό κόστος στο μέλλον».
Τα οφέλη στην τουρκική οικονομία
Ωστόσο, παρά τις διεθνείς αντιδράσεις εναντίον αυτού του έργου, γιατί Ρωσία και Τουρκία επιμένουν και μάλιστα σχεδιάζουν να χτίσουν και άλλα πυρηνικά εργοστάσια; Ποια μπορεί να είναι τα οφέλη που θα αποκομίσει η τουρκική οικονομία από το συγκεκριμένο εργοστάσιο; Όπως εξηγεί στο Economy Today η αναλύτρια εξωτερικής πολιτικής και επενδύσεων Πωλίνα Άνιφτου, τρεις είναι οι βασικοί άξονες από τους οποίες θα επωφεληθεί η τουρκική οικονομία με τη λειτουργία τού υπό κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου στο Άκουγιου. Συγκεκριμένα, ο πρώτος άξονας αφορά στην εργοδότηση εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού, όπως μηχανικοί, χημικοί και άλλες ειδικότητες, οι οποίες κατά πάσαν πιθανότητα θα έρθουν από το εξωτερικό οπότε θα μεταφέρουν γνώσεις και τεχνογνωσία στην Τουρκία. Μάλιστα, διευκρινίζει ότι το γεγονός πως θα υπάρξουν συνεργασίες με διάφορες χώρες, μας οδηγεί και στο συμπέρασμα πως το εργασιακό και εργατικό προσωπικό που θα έρθει από το εξωτερικό θα αποτελέσει και επενδυτικό πλοηγό με την εγκατάσταση σε πόλεις της νότιας Τουρκίας και της περιοχής, τονώνοντας την οικονομία του τόπου. Ο δεύτερος πυλώνας είναι η χρηματοδότηση, την οποία θα εξασφαλίζει πιθανώς και από τη Ρωσία, για να ολοκληρωθούν τα κατασκευαστικά έργα του εργοστασίου και ο τρίτος άξονας είναι η παραγωγή ενέργειας στο συγκεκριμένο εργοστάσιο για την ενίσχυση της ηλεκτροδότησης της χώρας. Όπως σημειώνει η κ. Άνιφτου, η πυρηνική ενέργεια, η οποία θα παράγεται στο Άκουγιου είναι πιθανό να εξάγεται, αλλά και να βοηθήσει στην ενδυνάμωση της γεωπολιτικής ισχύς της Τουρκίας στην ευρύτερη περιοχή.
Οι επιπτώσεις στην Κύπρο
Βέβαια, το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι πώς θα επηρεάσει αυτό το έργο την Κύπρο. Όπως εξηγεί η κα Άνιφτου, επηρεάζει ανταγωνιστικά τη χώρα μας, καθώς προβλέπεται όταν θα ολοκληρωθεί, να είναι ένας ενεργειακός σταθμός σε ένα κομβικό γεωγραφικό σημείο. «Οπότε χώρες της περιοχής θα μπορούν ή με μακροχρόνιες ή με περιστασιακές συμβάσεις να αγοράζουν ρεύμα. Αυτό ενισχύει και τη θέση της Τουρκίας που θα είναι έτοιμη ανά πάσαν στιγμή να προσφέρει ενέργεια στην περιοχή». Ερωτηθείσα γιατί επιλέχθηκε το συγκεκριμένο σημείο για να χτιστεί το πυρηνικό εργοστάσιο, απαντά ότι η επιλογή έγινε προφανώς για να είναι σε ένα διαφορετικό τόπο, από τον οποίο δεν περνούν άλλοι αγωγοί, σε αντίθεση με την περιοχή της Βόρειας Τουρκίας, αλλά και για να μπορέσει να προσελκύσει εύκολα προσωπικό, καθώς βρίσκεται κοντά στα πιο εμπορικά τουριστικά θέρετρα όπως είναι για παράδειγμα η Αττάλεια.
«Σταματήστε τον πυρηνικό σταθμό στο Άκουγιου»
Σύμφωνα με το σχετικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Απρίλιο του 2016, το Ευρωπαϊκό Πράσινο Κόμμα καλεί την τουρκική κυβέρνηση να σταματήσει τα σχέδια κατασκευής του πυρηνικού σταθμού του Άκουγιου. «Παρόλο που η πυρηνική ενέργεια εκπέμπει σχετικά μικρό CO2 ανά κιλοβατώρα, εντούτοις δεν πληροί την απαίτηση του δικαίου της Ε.Ε. για αποφυγή σημαντικών ζημιών σε σχέση με άλλους περιβαλλοντικούς στόχους, όπως η βιώσιμη χρήση των υδάτων ή η πρόληψη της ρύπανσης. Αυτό καθίσταται σαφές στην περίπτωση του πυρηνικού σταθμού του Άκουγιου. Οι μηχανισμοί ελέγχου στη σύμβαση, μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, δεν είναι σαφείς. Οι επιπτώσεις μιας αστοχίας στα συστήματα ασφαλείας σε ένα τέτοιο εργοστάσιο ή ενός σεισμού συνιστούν έναν υψηλό κίνδυνο με αναπόφευκτα καταστροφικές συνέπειες για την περιοχή. Ο χρηματοδοτούμενος από τη Ρωσία Πυρηνικός Σταθμός Άκουγιου στη νότια Τουρκία βρίσκεται σε μια σημαντική τεκτονική γραμμή ρήγματος πλάκας. Η περιοχή Άκουγιου – Μερσίνας είναι ιδιαίτερα σεισμογενής. Μετά από εξηγήσεις της ρωσικής κατασκευαστικής εταιρείας ‘’Rosatom’’, η οποία κατέχει το 51% των μετοχών – άρα ασκεί τον έλεγχο της μονάδας – τα απόβλητα αναμένεται να μεταφέρονται αεροπορικώς στη Ρωσία για επεξεργασία και να επιστρέφονται στην Τουρκία για να ταφούν. Ωστόσο, σε σχέση με τα τεχνικά ζητήματα περιβάλλοντος και ασφάλειας, οι κίνδυνοι καθίστανται σημαντικά υψηλότεροι λόγω της πολιτικής αστάθειας στην περιοχή και πέραν αυτής. Για να είμαστε πιο ακριβείς, ο όρος ‘’ειρηνική χρήση’’ της πυρηνικής ενέργειας είναι πρακτικά χωρίς νόημα, ειδικά ενόψει των πρόσφατων αναθεωρητικών πολιτικών της Τουρκίας, που απειλούν τη σταθερότητα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο της κατάλληλης χρήσης του ενεργειακού δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Τουρκία δεν χρειάζεται να βασίζεται στην πυρηνική ενέργεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την κατασκευή του εργοστασίου σημειώθηκαν αρκετά ατυχήματα και εκρήξεις με πυρκαγιές».