Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ερευνητής της φυσικής επιστήμης και των φυτών, Θεόφραστος χαρακτηρίζεται ως ο πατέρας της Βοτανικής. Γεννήθηκε γύρω στο 371 π.Χ. στην Ερεσό της Λέσβου και καταγόταν από εύπορη οικογένεια, καθώς ο πατέρας του ήταν πλούσιος έμπορος. Λόγω της φιλομάθειάς του έφυγε από την Ερεσό, την πόλη καταγωγής επίσης της αρχαίας ποιήτριας Σαπφούς, και μετακόμισε στην Αθήνα.
Έρευνα ζωής
Αρχικά ήταν μαθητής του Πλάτωνα, όμως μετά τον θάνατο του δασκάλου του έγινε στενός συνεργάτης, πιστός φίλος και άξιος διάδοχος του Αριστοτέλη, ο οποίος του εμπιστεύτηκε τη διεύθυνση της Περιπατητικής Σχολής. Παραμένοντας 25 χρόνια στο τιμόνι της διοίκησης, η Σχολή ήκμαζε και αποτελούσε κέντρο πνευματικής μορφώσεως για φιλομαθείς, όπως βασιλείς από τη Μακεδονία και την Αλεξάνδρεια. Το όνομά του ήταν Τύρταμος, αλλά ο Αριστοτέλης τον μετονόμασε Εύφραστο και έπειτα Θεόφραστο, που σημαίνει θεϊκή φράση, δηλαδή είχε ευφυή λόγο.
Μελέτησε εις βάθος τη φυσική επιστήμη, τη φιλοσοφία, τη ρητορική και την πολιτική σκέψη. Δεν ασχολήθηκε ποτέ ενεργά με την πολιτική, αλλά αφοσιώθηκε στην επιστήμη και τη φιλοσοφία. Έγραψε, επίσης, για θέματα υγείας όπως περί ιλίγγων, καθώς και για θέματα ηθικής όπως περί λιποψυχίας. Η επιστημονική του προσέγγιση στον τομέα των φυτών και των δέντρων έχει αποτελέσει οδηγό για τις σύγχρονες προσεγγίσεις στον τομέα της γεωργίας.
Αποσπάσματα μελέτης
Στα έργα του «Περί φυτών ιστορίας» και «Περί φυτών αιτιών» αναλύει τη φυσιολογία των φυτών, γράφει για τους θάμνους, την ξυλεία, τα λαχανικά, τα σιτηρά, προσφέροντας γνώση για την κατάλληλη καλλιέργεια. «Όλα γίνονται πιο όμορφα και εύρωστα στις κατάλληλες τοποθεσίες. Διότι και για το καθένα από τα άγρια δέντρα υπάρχει ένας κατάλληλος τόπος». Ενδεικτικά όπως εξηγεί, το πεύκο γίνεται ψηλότερο και ωραιότερο στα ηλιόλουστα μέρη και δεν φυτρώνει καθόλου στα σκιερά, ενώ το έλατο γίνεται πολύ όμορφο σε σκιερά μέρη και όχι σε ηλιόλουστα. (Περί φυτών ιστορίας Δ’, Ε’, Ζ’, σελ. 13)
Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, πρέπει να παρατηρούμε τις διαφορές ανάμεσα στα φυτά βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, αφού αυτά στο σύνολό τους φανερώνουν τη γενική μορφή κάθε φυτού. «Η ρίζα είναι λοιπόν αυτό με το οποίο το φυτό παίρνει την τροφή και ο βλαστός αυτό στο οποίο πηγαίνει η τροφή. Στην πραγματικότητα το φυτό είναι κάτι ποικίλο και πολύμορφο και γι’ αυτό είναι δύσκολο να το περιγράφουμε με γενικούς όρους. Απόδειξη είναι το γεγονός ότι δεν μπορούμε να βρούμε εδώ κανένα χαρακτηριστικό που να είναι κοινό σε όλα, όπως στα ζώα το στόμα και η κοιλιά. Στα φυτά μερικά χαρακτηριστικά είναι ίδια κατ’ αναλογία, ενώ άλλα είναι ίδια με άλλο τρόπο», αναφέρει ο Θεόφραστος στον πρώτο τόμο του μεταφρασμένου έργου του. (Περί φυτών ιστορίας Α’, Β’, Γ’, σελ. 27-29)
Δίψα για μάθηση
Ο Θεόφραστος πέθανε άγαμος σε ηλικία 85 ετών, αφήνοντας πίσω του μια σπουδαία πνευματική κληρονομιά για όλη την ανθρωπότητα. Μέχρι το τέλος της ζωής του δίδασκε και εργαζόταν, παραδίδοντας στους νεότερους πολλά γραπτά. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη, υπό πλήθος κόσμου παρουσία ακόμη και των πολέμιών του. Παρά το γεγονός ότι οι αρχαίοι φιλόσοφοι συνήθιζαν να είναι απεριποίητοι, ο Θεόφραστος χαρακτηρίστηκε καλοντυμένος για την εποχή του.
Σήμερα η προτομή του βρίσκεται στο τουριστικό χωριό Ερεσός, περνώντας από δίπλα του χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο για να κάνουν το μπάνιο τους στην πανέμορφη θάλασσα ή να πιούν τον καφέ τους στην αμμώδη παραλία. Άραγε πόσοι από αυτούς ξέρουν την ιστορία του;
Βιβλιογραφία:
Θεόφραστος Άπαντα 1,2,3 «Περί φυτών ιστορίας», Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1998
Θεόφραστος Άπαντα 1,2,3,4 «Περί φυτών αιτιών», Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1998
Το άρθρο αυτό μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό METROFLOR της Κολομβίας
