Πάνω από 700 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας. Κάθε χρόνο 5 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών πεθαίνουν από ασθένειες που θα μπορούσαν να προληφθούν χωρίς ιδιαίτερο κόστος. Τα μισά παιδιά σε όλο τον κόσμο δεν πηγαίνουν σχολείο ή το εγκαταλείπουν γιατί δεν έχουν οι γονείς τους χρήματα για να τα στείλουν. Το φετινό βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών απονεμήθηκε σε τρεις οικονομολόγους, τους Αμπχιτζίτ Μπανερτζί, Έστερ Ντάφλο και Μάικλ Κρέμερ, για την πειραματική τους προσέγγιση στην ανακούφιση της παγκόσμιας φτώχειας. Σύμφωνα με το σκεπτικό Σουηδικής Ακαδημίας, το έργο των τριών οικονομολόγων έδειξε πώς το πρόβλημα της φτώχειας μπορεί να αντιμετωπιστεί με το να διασπάται σε μικρότερα και πιο συγκεκριμένα ερωτήματα σε τομείς όπως η εκπαίδευση και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθιστώντας έτσι πιο εύκολη την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Όλα αυτά, όμως, αφορούν την Κύπρο; Έχουν εφαρμογή στη χώρα μας; Στην Κύπρο, και στην Ευρώπη γενικότερα, η ενδημική φτώχεια που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου μπορεί να μην υπάρχει ή να είναι περιορισμένη, ωστόσο η φτώχεια είναι ένα φαινόμενο και της κυπριακής οικονομίας, όπως αποτυπώνεται στις επίσημες στατιστικές. Σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα αμβλύνεται χάρη στην κοινωνική πολιτική.
Το νέο χαρακτηριστικό της φτώχειας στην Κύπρο που αναδείχθηκε έντονα με την οικονομική κρίση είναι οι νεόπτωχοι: μέλη της μεσαίας τάξης που είδαν το εισοδηματικό τους στάτους να αλλάζει δραματικά και εργαζόμενοι που αμείβονται με χαμηλούς μισθούς των 500, 600 ή 700 ευρώ και δεν μπορούν να ξεφύγουν από τα όρια της φτώχειας. Πρόκειται για ανθρώπους που αγωνίζονται για μια αξιοπρεπή διαβίωση και εξασφάλιση πόρων που θα επιτρέπουν την επαρκή ικανοποίηση των βασικών αναγκών τους.
Η φτώχεια στην Κύπρο είναι ένα φαινόμενο στο οποίο δεν έχει δοθεί η δέουσα προσοχή όλα αυτά τα χρόνια, γιατί κυριαρχούσε η αντίληψη ότι δεν υφίσταται, σχολιάζει ο αντιπρόεδρος του Εθνικού Δικτύου Ενάντια στη Φτώχεια Κύπρου (ΕΔΕΦ) Νίκος Σατσιάς. Περισσότεροι από 200.000 άνθρωποι στην Κύπρο βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, πρόσθεσε. Μετά την οικονομική κρίση οι μισθοί μειώθηκαν, ενώ το κόστος διαβίωσης αυξήθηκε. «Και κατ’ επέκταση δημιουργήθηκε ένα μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε αυξημένη φτωχοποίηση του πληθυσμού», εξηγεί.
Οι άνθρωποι που μαστίζονται από τη φτώχεια βρίσκονται τόσο στις επαρχίες όσο και στις πόλεις. Φυσικά, όπως σημείωσε, οι μετρήσεις που γίνονται δεν λαμβάνουν υπόψη όλο τον πληθυσμό γιατί υπάρχει και το θέμα της αδήλωτης εργασίας. Επίσης, τα τελευταία χρόνια ένα πρόβλημα το οποίο αναδύεται αφορά τους άστεγους, πρόσθεσε.
Το μοτίβο για τη φτώχεια περιλαμβάνει άτομα από όλες τις κοινωνικές τάξεις, κυρίως τις γυναίκες, καθώς και τις μονογονεϊκές, ευάλωτες και τετραμελείς οικογένειες. Η φτωχοποίηση αυτών των ατόμων μπορεί να είναι είτε ενδημική είτε ως απόρροια οικονομικών εξελίξεων. Υπάρχουν περιπτώσεις που και οι δύο γονείς σε μια οικογένεια εργάζονται και παρ’ όλα αυτά τα εισοδήματά τους κυμαίνονται στα όρια κινδύνου της φτώχειας.
Οι αριθμοί
Στην Κύπρο το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2018 έφθασε συνολικά το 23,9%, παρουσιάζοντας μείωση από 25,2% το 2017, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας.
Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι το ποσοστό του πληθυσμού που είναι κάτω από το όριο της φτώχειας ή ζει σε νοικοκυριά που έχουν σοβαρή υλική στέρηση ή ζει σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλό δείκτη έντασης εργασίας. Κάθε άτομο υπολογίζεται μόνο μία φορά, έστω και αν εμπίπτει σε πέραν του ενός δείκτη. Στην Κύπρο το ποσοστό αυτό είναι στο 23,9% το 2018. Μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις το ποσοστό κινδύνου φτώχειας μειώθηκε στο 15,4%, σε σύγκριση με 15,7% το 2017.
Όσον αφορά τα δύο φύλα, οι άνδρες είχαν 23,1%, ενώ οι γυναίκες είχαν μεγαλύτερο ποσοστό, το οποίο έφθανε το 24,7%. Επίσης, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας είναι μεγαλύτερο σε ηλικίες 65 ετών και άνω (21,4%), ακολουθούν τα παιδιά και οι έφηβοι ηλικίας έως 17 ετών (17,3%) και έπονται τα άτομα από 18 έως 65 ετών (13,4%).
Επιπλέον, οι δείκτες κινδύνου φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού το 2018 δείχνουν ότι το ετήσιο χρηματικό όριο κινδύνου φτώχειας για νοικοκυριά ενός ατόμου ήταν 9.202 ευρώ, ενώ για νοικοκυριά με δύο ενήλικες και δύο εξαρτώμενα τέκνα ήταν 19.323 ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας. Το όριο αυτό αυξήθηκε κατά 5,8% σε σύγκριση με το 2017 λόγω αύξησης του μέσου διαθέσιμου εισοδήματος της χώρας.
Σύμφωνα με την έκδοση «Οικονομικές εξελίξεις 2019 και προοπτικές 2020 -2022» του Υπουργείου Οικονομικών, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για το σύνολο του πληθυσμού παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις κατά την περίοδο 2008-2018. Για τις γυναίκες, όμως, το ποσοστό κινδύνου φτώχειας μειώθηκε σημαντικά από 18,1% το 2008 σε 15,9% το 2018.
«Αυτό που βλέπουμε διαχρονικά είναι ότι μειώθηκε δραστικά το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τους συνταξιούχους, από 46,3% το 2008 σε 21,4% το 2018», τονίζεται στην έκδοση.
Οι δείκτες που αφορούν την κατανομή του εθνικού εισοδήματος (συντελεστές S80/S20 και Gini) δείχνουν βελτίωση το 2018. Ο δείκτης κατανομής εισοδήματος (S80/S20) μειώθηκε στο 4,3 (από 4,6 το 2017) και αναφέρεται στην αναλογία του συνόλου του ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος που λαμβάνεται από το 20% του πληθυσμού με το υψηλότερο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα ως προς το σύνολο του ανάλογου εισοδήματος που λαμβάνει το 20% του πληθυσμού με το χαμηλότερο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα. Συγκρίνει δηλαδή το μερίδιο του εισοδήματος του ‘πλουσιότερου’ 20% του πληθυσμού με το 20% του ‘φτωχότερου’. Μείωση στην τιμή του συντελεστή S80/S20 συνεπάγεται και μείωση της ανισότητας.
Αν τα εισοδήματα ήταν εξίσου κατανεμημένα στον πληθυσμό τότε ο συντελεστής Gini θα ήταν 0 (πλήρης ισότητα). Αν όμως τα εισοδήματα ήταν όλα συγκεντρωμένα σε ένα άτομο, τότε ο συντελεστής Gini θα ήταν 100.
Ελάχιστο εγγυημένο
Η απόδοση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος φανερώνει ότι η φτώχεια είναι παρούσα στην Κύπρο. Το συνολικό ποσό που δαπανήθηκε το 2018 στους 27.453 δικαιούχους ως ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (ΕΕΕ) ανήλθε στα 236,3 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με το στρατηγικό σχέδιο 2020-2022 του Υπουργείου Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το οποίο αποτελεί συνοδευτικό έγγραφο του κρατικού προϋπολογισμού του 2020.
Η νομοθεσία για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα εισήχθη την περίοδο της μνημονιακής εφαρμογής από το κράτος σε μια προσπάθεια να μετριάσει την κατάσταση, σημείωσε ο κ. Σατσιάς. Η συγκεκριμένη νομοθεσία, επειδή εφαρμόστηκε σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, παρουσίασε μια σειρά από στρεβλώσεις, κενά και προβλήματα, υπογράμμισε. Από την άλλη πλευρά, ο κ. Σατσιάς τονίζει ότι πρόκειται για ένα καλοσχεδιασμένο νομικό πλαίσιο, το οποίο βασίστηκε σε συγκεκριμένη αρχιτεκτονική που λάμβανε υπόψη τη φιλοσοφία που έχουν υιοθετήσει άλλα κράτη, όπως είναι για παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο, και μετά από συμβουλές που δόθηκαν από το Διεθνές Γραφείο Εργασίας.
Πού εντοπίζεται η στρέβλωση; Το γεγονός ότι ο υπολογισμός του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος λαμβάνει υπόψη τη σύνθεση της οικογένειας, σε συνδυασμό με τη μείωση των μισθών, δημιούργησε παγίδες σε λήπτες, υπογράμμισε ο κ. Σατσιάς. Δηλαδή οι λήπτες του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, που λαμβάνουν ένα καλό ποσό για να μπορούν να ζήσουν, δεν έχουν κίνητρο να ενταχθούν εκ νέου στην αγορά εργασίας, η οποία δεν τους παρέχει εισόδημα υψηλότερο από το ΕΕΕ.
Συνεπώς, «δημιούργησε μια τεράστια στρέβλωση, παρά το γεγονός ότι έχει βοηθήσει αρκετές οικογένειες που είχαν βρεθεί σε αδιέξοδο και λειτούργησε ουσιαστικά ως δίχτυ προστασίας».
Λύση στη στρέβλωση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει η καθιέρωση εθνικού κατώτατου μισθού για όλα τα επαγγέλματα. Ο εθνικός κατώτατος μισθός καλύπτει μόνο εννέα επαγγέλματα, ενώ στα υπόλοιπα η αμοιβή του εργαζομένου εναπόκεινται στη διακριτική ευχέρεια του εργοδότη. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος εργοδότης να προσφέρει μισθό των 500 ή 600 ευρώ, ενώ αν ο υποψήφιος για απασχόληση είναι λήπτης του ΕΕΕ και λαμβάνει υψηλότερο χρηματικό ποσό θα ενταχθεί δυσκολότερα στην αγορά εργασίας, σημειώνει ο κ. Σατσιάς. Γι’ αυτό και εκτιμά ότι η εισαγωγή του εθνικού κατώτατου μισθού θα αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της αγοράς εργασίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι μία από τις βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων είναι η υιοθέτηση εθνικών κατώτατων μισθών.
Ανάγκη για αλλαγή πολιτικής
Ταυτόχρονα, ο αντιπρόεδρος του Εθνικού Δικτύου Ενάντια στη Φτώχεια Κύπρου τονίζει την ανάγκη υιοθέτησης μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής για όλα τα θέματα που σχετίζονται με τη φτώχεια. Στην εποχή μας η συγκοινωνία, η μόρφωση ή το κόστος διακίνησης είναι ουσιαστικοί παράμετροι για την αξιοπρεπή διαβίωση του πληθυσμού. Η κάθε οικογένεια θέλει να ζει σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο, με τακτική συγκοινωνία, δωρεάν μόρφωση και χαμηλό κόστος μετακίνησης, υπογράμμισε ο κ. Σατσιάς. Γι’ αυτό και η νομοθεσία για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα παρέχει στους δικαιούχους ένα αξιοπρεπές όριο διαβίωσης και δεν καλύπτει το όριο της φτώχειας.
