Γράφει ο Κλινικός Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και Διευθυντής της Παιδογκολογικής – Παιδοαιματολογικής Κλινικής στο Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ της Λευκωσίας, Δρ Λοΐζος Λοΐζου
Όταν λέμε στρες εννοούμε πίεση ή ένταση. Στη ζωή υποβαλλόμαστε συνεχώς σε πιέσεις. Συχνά, πολλοί νιώθουμε στρες, όταν συνειδητοποιούμε ότι αυτά που έχουμε να κάνουμε ή να αντιμετωπίσουμε είναι πέραν από τις δυνάμεις μας και εκτός από τη ζώνη άνεσής μας. Οι πιέσεις μπορεί να είναι σωματικές (κόπωση, ασθένειες), συναισθηματικές (πένθος, λύπη) ή ψυχολογικές (φόβος).
Η ικανότητα αντιμετώπισης και χειρισμού του στρες, είναι διαφορετική από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο τρόπος που βλέπουμε μια κατάσταση και η σωματική μας υγεία, είναι δύο σημαντικοί παράγοντες που καθορίζουν το πως ανταποκρινόμαστε σε ένα γεγονός που δημιουργεί στρες ή σε καταστάσεις επαναλαμβανόμενου στρες. Τα γονίδια και οι πρώτες εμπειρίες στη ζωή ενός ατόμου, επηρεάζουν τον τρόπο χειρισμού του στρες από τον καθένα μας. Φαίνεται ότι ακόμη η εμβρυϊκή ζωή στη μήτρα της μητέρας μας, παίζει ρόλο στην απάντηση του οργανισμού μας στο στρες.
Επίσης οι πρώτες παιδικές εμπειρίες, γεγονότα όπως η κακοποίηση ή η παραμέληση ενός παιδιού, αφήνουν τα σημάδια τους όσον αφορά στο στρες, για όλη τη ζωή. Εκτός από τις αρνητικές συνέπειες, λόγω των ορμονών του ίδιου του στρες, είναι δυνατόν ορισμένες συμπεριφορές με υπερβολική αντίδραση που το συνοδεύουν, να επιδεινώνουν τις αρνητικές συνέπειες για την υγεία. Τέτοιες συμπεριφορές περιλαμβάνουν την υπερφαγία, το κάπνισμα, την κατάχρηση αλκοόλ, την απουσία σωματικής άσκησης.
Πώς αντιδρά το σώμα μας στο στρες;
Το σώμα μπορεί να αντιδρά στο στρες με διάφορους τρόπους είτε άμεσους είτε μακροπρόθεσμους. Η πιο γνωστή αντίδραση είναι η αυτή της «εφόρμησης ή απόδρασης» (αντίδραση μάχης ή φυγής). Στην περίπτωση αυτή το σώμα αντιδρά στο στρες, απελευθερώνοντας στο αίμα ορμόνες του στρες όπως η κορτιζόνη και η αδρεναλίνη. Οι ορμόνες αυτές αυξάνουν τη συγκέντρωση, βελτιώνουν την ικανότητα αντίδρασης και τη δύναμη. Ταυτόχρονα αυξάνουν το ρυθμό της καρδίας, ψηλώνουν την πίεση, ενδυναμώνουν τη μνήμη και το σύστημα άμυνας του οργανισμού.
Μετά από την αντιμετώπιση μιας κατάστασης, που προκαλεί βραχυπρόθεσμο στρες, οι σωματικές λειτουργίες επιστρέφουν στα κανονικά επίπεδα. Το χρόνιο ή μακροπρόθεσμο στρες σε αντίθεση με το βραχυπρόθεσμο, δημιουργεί διάφορα προβλήματα. Εάν ο οργανισμός βρίσκεται κατ’ επανάληψη αντιμέτωπος με προκλήσεις στρες και παράγει συνεχώς ψηλά επίπεδα ορμονών του στρες, δεν έχει χρόνο να ανακάμψει και να αναζωογονηθεί. Σε τέτοιες περιπτώσεις η συνεχής έκθεση στο στρες, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας.
Πώς το χρόνιο στρες μπορεί να βλάπτει την υγεία μας;
Οι σωματικές αντιδράσεις στο στρες όταν αυτό είναι σύντομης διάρκειας, έχουν θετικές επιδράσεις στον οργανισμό μας. Όταν όμως το σώμα εκτίθεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο στρες, η παραγωγή και κυκλοφορία ψηλών ποσοτήτων ορμονών του στρες, έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία μας. Οι μακροχρόνιες επιδράσεις του χρόνιου στρες, καταπονούν και φθείρουν τον οργανισμό. Μερικά από τα συχνότερα προβλήματα περιλαμβάνουν:
- Πεπτικό σύστημα: Οι πόνοι στο στομάχι είναι συχνοί, λόγω καθυστέρησης της κένωσης του στομαχιού. Επίσης παρατηρείται διάρροια λόγω υπερβολικής δραστηριότητας του παχέος εντέρου.
- Παχυσαρκία: Παρατηρείται αύξηση της όρεξης που οδηγεί στην παχυσαρκία. Η παχυσαρκία είναι μια σύγχρονη μάστιγα που προκαλεί πολλές σοβαρές ασθένειες όπως καρδιοπάθειες, καρκίνο, διαβήτη, ψηλή πίεση, καρκίνο, σεξουαλικά προβλήματα.
- Ανοσοποιητικό σύστημα: Μείωση των δυνατοτήτων του συστήματος άμυνας του οργανισμού. Το αποτέλεσμα είναι περισσότερη ευπάθεια σε μολύνσεις όπως κρυολόγημα, γρίπη, έρπητας και άλλες.
- Νευρικό σύστημα: Άγχος, κατάθλιψη, αϋπνία, απώλεια ενδιαφέροντος για σωματική άσκηση. Η μνήμη και η ικανότητα λήψης αποφάσεων, μπορεί να επηρεαστεί.
- Καρδιακό και αγγειακό κυκλοφορικό σύστημα: Αύξηση της πίεσης, του ρυθμού της καρδίας, των λιπιδίων του αίματος (χοληστερόλη, τριγλυκερίδια). Αύξηση της γλυκόζης αίματος ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες.
Μεγαλύτερη όρεξη που οδηγεί σε υπερφαγία και κίνδυνο παχυσαρκίας. Το σύνολο των παθολογικών αυτών αντιδράσεων δημιουργούν τις προϋποθέσεις για καρδιοπάθεια, αρτηριοσκλήρυνση, διαβήτη και παχυσαρκία.
Πώς θα το καταλάβετε ότι έχετε στρες;
Τα συναισθήματα που συνοδεύουν το βραχυπρόθεσμο στρες, περιλαμβάνουν ανυπομονησία, ανησυχίες, νευρικότητα, αφηρημάδα, στεναχώρια και ένταση. Όταν το επίπεδο στρες μεγαλώνει ή διαρκεί για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, είναι δυνατό να παρουσιαστούν επιπρόσθετα σωματικά ή ψυχολογικά προβλήματα όπως:
- Κόπωση, καταπόνηση
- Κατάθλιψη
- Πόνος στο στήθος με αίσθημα πίεσης
- Ταχυκαρδία
- Ζαλάδες, τρέμουλο, δύσπνοια
- Ανωμαλίες της περιόδου, στυτικές δυσλειτουργίες, απώλεια σεξουαλικής διάθεσης (ερωτικής ορμής, λίμπιντο)
Τα συμπτώματα, που προκαλούνται από το χρόνιο στρες, περιπλέκονται από άλλα προβλήματα (ανορεξία ή υπερφαγία, κακός ύπνος), με σοβαρές συνέπειες για την υγεία.
Τι πρέπει να κάνετε;
Συνήθως είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν τα συμπτώματα του στρες με τεχνικές χαλάρωσης, καλύτερο χειρισμό του χρόνου, αποφυγή καταστάσεων που δημιουργούν στρες και περισσότερη σωματική άσκηση. Η οικογενειακή υποστήριξη, η βοήθεια και συμπαράσταση από φίλους, η αποφυγή κακών συνηθειών όπως το κάπνισμα και το ποτό, η υγιεινή διατροφή, έχουν επίσης καθοριστικό ρόλο στην επιτυχή αντιμετώπιση του στρες. Εάν όμως τα συμπτώματα είναι σοβαρά, χρειάζεται εξειδικευμένη βοήθεια, από ψυχολόγο ή και γιατρό, τόσο για την αναγνώριση των πηγών του στρες αλλά και για την ανεύρεση του καλύτερου τρόπου αντιμετώπισης του.
