Το τελευταίο διάστημα λόγω της ύφεσης που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού καταγγέλθηκαν στις συντεχνίες μεμονωμένα περιστατικά εργασιακού εκφοβισμού. Με την πάροδο των ημερών, επιβεβαιώνονται όλο και περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού στον χώρο εργασίας, σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς. Σύμφωνα με τις συντεχνίες, τα περιστατικά εκφοβισμού είναι παράνομα, ανήθικα και πρέπει να καταγγέλλονται επίσημα και επώνυμα.
«Δυστυχώς η κρίση χειροτερεύει τα πράγματα. Ο φόβος απόλυσης σε περιόδους που η ανεύρεση νέας εργασίας θεωρείται από δύσκολη έως ακατόρθωτη οδηγεί σε ανοχή τέτοιου είδους συμπεριφορών», μας υπογραμμίζει η εγκληματολόγος, ψυχολόγος, συνθετική ψυχοθεραπεύτρια και υπ. διδάκτωρ Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας Όλγα Τζουραμάνη.
«Σε μια τέτοια περίπτωση ο εργαζόμενος θα πρέπει να απευθυνθεί στο αρμόδιο τμήμα εργασιακών σχέσεων, προκειμένου να γίνουν συστάσεις στον εργοδότη», μας τονίζει ο λέκτορας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας Κωνσταντίνος Δημαρέλλης.
Τι ορίζουμε όμως ως εργασιακό εκφοβισμό και τι πρέπει να κάνει ένας εργαζόμενος όταν πέσει θύμα; Αρχικά, να σημειωθεί ότι εργασιακό εκφοβισμό (mobbing) ορίζουμε την επαναλαμβανόμενη, συστηματική επιθετική συμπεριφορά ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων απέναντι σε έναν ή/και σε περισσότερους συνεργάτες του/τους, σύμφωνα με τη δρα Τζουραμάνη, και όχι ένα μεμονωμένο ή ατυχές περιστατικό που μπορεί να λάβει χώρα ενίοτε. «Δεν θα πρέπει να συγχέουμε το bullying με μια αντιπαράθεση που μπορεί να προκύψει κατά καιρούς μεταξύ συνεργατών ή με ίσως αυστηρές αλλά όχι αδικαιολόγητες πρακτικές, για παράδειγμα στενά χρονικά περιθώρια όταν είναι όντως απαραίτητα, αναζήτηση ευθύνης σε κάποιον εργαζόμενο που μπορεί όντως να έκανε κάποιο σοβαρό λάθος», υποστηρίζει η δρ Τζουραμάνη.
Χειραγώγηση θύματος
Βασικό χαρακτηριστικό του εργασιακού εκφοβισμού αποτελεί το ότι δεν ευθύνεται το θύμα ούτε υποκινείται από κάποια προηγούμενη προσωπική ή επαγγελματική έριδα μεταξύ θύτη και θύματος, σύμφωνα με τη δρα Τζουραμάνη. «Το άτομο που εκφοβίζει μπορεί να είναι ο συνάδελφος, ο προϊστάμενος ή και ο ίδιος ο εργοδότης. Έχει ως κύριο στόχο και σκοπό την υποτίμηση και τη χειραγώγηση του θύματος». Ωστόσο, αυτή η συμπεριφορά προς το θύμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «όπλο» για τον εκφοβισμό και των υπόλοιπων εργαζομένων ώστε να μην αντιδρούν, αλλά να υποτάσσονται σε αυτόν αμαχητί, υπογραμμίζει. Συχνά η ένταση του φαινομένου αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, δηλαδή παρατηρείται μια κλιμάκωση στη συμπεριφορά. Μπορεί να ξεκινήσει με μια καλυμμένη ειρωνεία και να εξελιχθεί σε προφανή κοροϊδευτικά σχόλια, ακόμα και σε σωματική επίθεση. «Φαινόμενα εργασιακού εκφοβισμού μπορούμε να συναντήσουμε σε ένα συνοικιακό κατάστημα, ακόμα και σε πολυεθνική εταιρεία η οποία διατηρεί καλή φήμη», τονίζει.
Όλοι γνωρίζουν, κανείς δεν αντιδρά!
Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό είναι η αποσιώπηση του συμβάντος από θύτες, θύματα και μάρτυρες. Γι’ αυτό και η αντιμετώπισή του μπορεί να θεωρηθεί και πολύ δύσκολη, υποστηρίζει η δρ Τζουραμάνη. «Οι εμπλεκόμενοι συνήθως δεν θα προβούν σε αποκαλύψεις καθώς -φαινομενικά τουλάχιστον- δεν κάνουν κάτι ενάντια στον νόμο ή κόντρα στους κανόνες λειτουργίας ενός εργασιακού περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, μπορεί να επιβάλουν ένα ιδιαίτερα πιεστικό deadline στο άτομο που τρομοκρατούν προκειμένου να το αναγκάσουν είτε να εξουθενωθεί είτε να μην τα καταφέρει ώστε μετά να μπορούν να το προσβάλουν», εξηγεί. Ωστόσο ένας τρίτος μπορεί να μην αντιληφθεί ότι πρόκειται περί στοχευμένης ενέργειας και ενδεχομένως να θεωρήσει την προσβολή έως και δικαιολογημένη αφού το άτομο «απέτυχε» στα καθήκοντά του. Από πλευράς των συναδέλφων που «δεν ανακατεύονται» μπορεί τόσο να υπερισχύει ο φόβος όσο και να το θεωρούν καλή τακτική αναρρίχησης σε υψηλότερες επαγγελματικές βαθμίδες.
Νομοθεσία
Σύμφωνα με την κυπριακή νομοθεσία, ο ορισμός της υγείας στους περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Νόμους αναφέρει ότι «η υγεία, σε σχέση με την εργασία, υποδηλώνει όχι μόνο την απουσία ασθένειας ή αναπηρίας, αλλά περιλαμβάνει και τα φυσικά, πνευματικά και ψυχικά στοιχεία που επηρεάζουν την υγεία και που έχουν άμεση σχέση με την ασφάλεια και την υγιεινή κατά την εργασία». Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 13 των περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Νόμων, κάθε εργοδότης πρέπει να διασφαλίζει την ασφάλεια, την υγεία και την ευημερία στην εργασία όλων των εργοδοτουμένων του.
Πρακτικά ωστόσο στις επιχειρήσεις που υπάρχει συλλογική σύμβαση εργασίας η εκπροσώπηση γίνεται από τις συντεχνίες και με παρεμβάσεις, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις είναι καταλυτικές, επιλύονται προβλήματα, όπως μας σημειώνει ο επαρχιακός οργανωτικός του Ελεύθερου Εργατικού Κέντρου ΣΕΚ Λευκωσίας-Κερύνειας Νίκος Σατσιάς. «Όπου δεν υπάρχει οργάνωση τα πράγματα είναι δύσκολα καθώς οι πλείστοι εργαζόμενοι δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, ενώ παράλληλα ελλοχεύει η απειλή της απόλυσης σε περίπτωση αντίδρασης». Ο εργαζόμενος μπορεί να απευθυνθεί και στο Υπουργείο Εργασίας με σχετική καταγγελία, ωστόσο ο κάθε εργοδότης μπορεί να πράξει αυτόβουλα και να θεωρήσει ότι πρέπει να τον απολύσει, εξηγεί ο κ. Σατσιάς, ο οποίος αναφέρει πως σε περίπτωση απόλυσης ή εξαναγκασμού σε παραίτηση υπάρχει και η επιλογή των δικαστηρίων.
Επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία
Σε κάθε περίπτωση τα θύματα δεν καλούνται μόνο να αντιμετωπίσουν το άτομο που τα εκφοβίζει, αλλά έρχονται αντιμέτωπα και με πολλαπλές σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική τους υγεία, πολλές από τις οποίες μπορούν να τους απασχολούν για πολύ καιρό -εντός και εκτός του εργασιακού πλαισίου-, ακόμα και αν έχει περάσει κάποιο χρονικό διάστημα από την περιπέτειά τους, υπογραμμίζει η δρ Τζουραμάνη. Μερικές από τις επιπτώσεις είναι το υπέρμετρο άγχος που οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα στον εργασιακό χώρο, όπως άρνηση να προσέλθουν στην εργασία τους, αδυναμία συγκέντρωσης και μειωμένη αποδοτικότητα.
Απειλές και προσβολές
Πιστό στα πρότυπα της ομπρέλας του εκφοβισμού, έτσι και το εργασιακό bullying μπορεί να περιέχει όλες τις μορφές βίας, όπως λεκτική, σωματική ή ψυχολογική, όπως αναλύει η δρ Τζουραμάνη. Επίσης, μπορεί να περιλαμβάνει συνεχή αυστηρή κριτική, απουσία επιβράβευσης, κακεντρεχές κουτσομπολιό, υπονόμευση της εικόνας του θύματος στους υπόλοιπους συναδέλφους, σαμποτάζ της δουλειάς του θύματος, καταστροφή αντικειμένων του, αμαύρωση κοινωνικής εικόνας, διάδοση ψευδών πληροφοριών, απομόνωση του θύματος, π.χ. να μην το καλούν μαζί τους στο διάλειμμα για φαγητό ή σε εξόδους εκτός γραφείου. Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα του Workplace Bullying Institute, μερικές από τις τακτικές που ακολουθούν συνήθως οι θύτες είναι να κατηγορούν άδικα κάποιον για λάθη που δεν έκανε, να κοιτάζουν επίμονα ή απειλητικά το θύμα, να οικειοποιούνται τη δουλειά του, να τιμωρούν το θύμα αν εκφράσει σχετικά παράπονα στους ανωτέρους του, να εμπαίζουν το θύμα για κάποιο χαρακτηριστικό του και να το «φορτώνουν» με υπερβολικές απαιτήσεις για να το εκδικηθούν, όπως πολλαπλά καθήκοντα ή ασφυκτικές διορίες.
Ορισμένες συμβουλές προς τα θύματα, σύμφωνα με τη δρα Τζουραμάνη, είναι να «μην απαντάτε στην επίθεση με επίθεση». «Aπευθυνθείτε άμεσα στα αρμόδια όργανα, όπως στη συντεχνία σας, στην Επιθεώρηση Εργασίας ή στο νομικό τμήμα. Μην παραιτηθείτε από την εργασία σας ή, αν το κάνετε, δηλώστε τους λόγους που σας εξώθησαν σε αυτό το σημείο στους παραπάνω φορείς και κάντε όλες τις νομικές ενέργειες ώστε να σταματήσετε τη δράση της κακοποίησης», καταλήγει.
