Έιζα Τζένινγκς: Ο επονομαζόμενος «Σίντλερ της Σμύρνης»

Γράφει ο Γεώργιος Μ. Χουτζαίος*

Ο Έιζα Τζένινγκς (Αsa Kent Jennings) γεννήθηκε το 1887 στο Upstate της Νέας Υόρκης, ΗΠΑ και απεβίωσε το 1933. Ήταν Αμερικανός Μεθοδιστής πάστορας και μέλος της Χριστιανικής Αδελφότητος Νέων (Y.M.C.A. – Υοung Man’s Cristian Association). Ξεκίνησε την καριέρα του ως εκπρόσωπος της Y.M.C.A. στη Γαλλία το 1918 και τον Αύγουστο του 1922 τοποθετήθηκε στη Σμύρνη όπου ανέλαβε την τοπική Y.M.C.A., λόγω της απουσίας του Διευθυντή. Παρά τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε από πολύ νέος, καθώς στα 28 του χρόνια προσβλήθηκε από μία σπανιότατη νόσο (Νόσος του Pott: φυματίωση της σπονδυλικής στήλης, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μία μεγάλη καμπούρα και το ύψος του να περιοριστεί στα 1.60 m) υπήρξε δραστήριος άνθρωπος με πολλαπλή κοινωνική δράση. Λίγες ημέρες πριν, όταν ο Ελληνικός Στρατός ήδη εγκατέλειπε την Σμύρνη, ο Τζένινγκς ίδρυσε την οργάνωση «Αμερικανική Επιτροπή Σωτηρίας» για να παράσχει βοήθεια στους κατοίκους, καθώς επίσης ίδρυσε και έναν Σταθμό πρώτων Βοηθειών για έγκυες γυναίκες που το στέγασε σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι ενός πλούσιου Έλληνα.

Ο Έιζα Τζένινγκς, ο επονομαζόμενος «Σίντλερ της Σμύρνης»

Ο «άγνωστος, άσημος και καμπούρης» Αμερικανός, Έϊζα Τζένινγκς, διέσωσε από το χατζάρι του Κεμάλ μέσα σε λίγες ημέρες 350.000 Έλληνες πρόσφυγες από τη Σμύρνη και εν συνεχεία συνεχίζοντας να περιπλέει τα Μικρασιατικά Παράλια ανέβασε τον αριθμό των διασωθέντων Ελλήνων προσφύγων περίπου σε 1.300.000.

(Ο Σίντλερ ήταν Γερμανός Επιχειρηματίας (1908-1974), ο οποίος κατόρθωσε να σώσει 6.000 Εβραίους από τους Ναζί, προσλαμβάνοντάς τους ως εργάτες στις επιχειρήσεις του).

Ο Έιζα Τζένινγκς και η οικογένειά του

Mετά την κατάρρευση του Ελληνικού Στρατιωτικού Μετώπου χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες εισέρρευσαν στη Σμύρνη, αναζητώντας σωτηρία. Ο Τουρκικός Στρατός, μαζί με τους ατάκτους Τσέτες, μπήκαν στη Σμύρνη στις 9 Σεπτεμβρίου 1922. Αμερικανοί και Άγγλοι πολίτες εγκατέλειψαν την πόλη, ακόμη και ο Αμερικανός Πρόξενος George Horton που είχε Ελληνίδα σύζυγο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να φέρουν τον πληθυσμό σε απόγνωση, μετά μάλιστα και τον εμπρησμό της πόλης από τους Τούρκους.

Η Σμύρνη στις φλόγες, όπως την είδε ο Έιζα Τζένινγκς

Έλληνες πρόσφυγες στο λιμάνι της Σμύρνης, περιμένοντας την σωτηρία από κάποιο πλοίο. Παρόλο που όλοι οι ξένοι υπήκοοι εγκατέλειψαν την πόλη ο Asa Jennings παρέμεινε. Αργότερα έγραψε στα απομνημονεύματά του: «Αισθάνθηκα το χέρι του Θεού στον ώμο μου. Μου φαινόταν ότι τα τρομερά, αγωνιώδη, απελπισμένα ουρλιαχτά που εκλιπαρούσαν για βοήθεια δεν θα έπαυαν να με κυνηγάνε σε όλη μου την ζωή». Βλέποντας τι γινόταν στην πόλη, πήρε το αυτοκίνητο της Y.M.C.A. και επισκέφθηκε τον Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος του έδωσε την άδεια μόλις 7 ημερών για την μεταφορά Ελλήνων με πλοία, εκτός των ανδρών ηλικίας από 18 έως 45 ετών, τους οποίους προόριζε να σταλούν στα «Αμελέ Ταμπουρού», τα γνωστά «Τάγματα Εργασίας», απαγόρευσε δε σε όλα τα πλοία να φέρουν Ελληνική Σημαία επειδή θεωρούσε ότι κάτι τέτοιο θα αποθάρρυνε τους Στρατιώτες του. Με δική του δαπάνη 6.000 λιρών με ένα Ιταλικό πλοίο, το «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ», στο οποίο για σιγουριά επέβαινε ο ίδιος, μετέφερε αρχικά 2.000 Έλληνες πρόσφυγες στη Μυτιλήνη, όπου ναυλοχούσαν 20 πλοία που μετέφεραν τον Ελληνικό Στρατό. Ζήτησε από τον Στρατηγό Φράγκου να του διαθέσει τα πλοία για την μεταφορά των σφαγιαζομένων Ελλήνων. Ο Στρατηγός ζήτησε εγγυήσεις ότι οι Τούρκοι δεν θα καταλάβουν τα πλοία και ότι τα Αμερικανικά πλοία θα τα προστατεύσουν.

Ο Έιζα Τζένινγκς στο λιμάνι της Μυτιλήνης

Ο Asa Jennings επέστρεψε στην Σμύρνη, πήρε τις εγγυήσεις από τον Μουσταφά Κεμάλ και από τον Αμερικανό Κυβερνήτη Powells και επέστρεψε στην Μυτιλήνη. Όμως οι διαπραγματεύσεις με τον Στρατηγό Φράγκου δεν κατέληξαν και ο Asa Jennings απογοητευμένος τις πρώτες πρωινές ώρες βγήκε στο λιμάνι της Μυτιλήνης. Εκεί είδε να εισέρχεται το Ελληνικό πολεμικό πλοίο «ΚΙΛΚΙΣ», κυβερνήτης του οποίου ήταν ο Ι.Θεοφανίδης. Συζήτησε μαζί του το θέμα και ο Ι. Θεοφανίδης τον έφερε σε επαφή με την Ελληνική Κυβέρνηση με τον ασύρματο του πλοίου.

Μαζί με τον Ι. Θεοφανίδη έστειλαν το εξής κρυπτογραφημένο μήνυμα στον Υπουργό Ναυτικών και στον ίδιο τον Πρωθυπουργό: «Εν ονόματι του ανθρωπισμού αποστείλατε άνευ καθυστερήσεως είκοσι σκάφη ευρισκόμενα εδώ και αδρανούντα για να παραλάβουν λιμοκτονούντες Έλληνες πρόσφυγες εκ Σμύρνης. Έιζα Τζένινγκς Αμερικανός πολίτης». Η απάντηση ήταν: «Ποιος είναι αυτός;». Ο Τζένιγκς απάντησε ότι είναι Πρόεδρος της Αμερικανικής Επιτροπής Περίθαλψης στην Μυτιλήνη. Η πρώτη απάντηση ήταν ότι ο Πρωθυπουργός κοιμάται.

(ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πρωθυπουργός της Ελλάδος της τότε Κυβέρνησης Γούναρη και για διάστημα μόνο ενός μήνα ήταν ο αντιβενιζελικός Νικόλαος Τριανταφυλλάκος).

Ο Τζένινγκς απαίτησε να τον ξυπνήσουν. Στο επόμενο μήνυμα έλεγε ότι ο Πρωθυπουργός είχε να συγκαλέσει Υπουργικό Συμβούλιο και ρωτούσε ποια προστασία προσέφερε στα Ελληνικά πλοία. Ο Τζένινγκς απάντησε ότι Αμερικανικά πολεμικά πλοία θα τα προστάτευαν κατά την είσοδο και έξοδο από την Σμύρνη. Ο Τζένινγκς ρωτήθηκε εκ νέου αν τα Αμερικανικά Αντιτορπιλικά θα προστατεύσουν τα πλοία εάν οι Τούρκοι προσπαθήσουν να τα καταλάβουν. Αν και μπορούσε να μην εγγυηθεί απάντησε υπεκφεύγοντας: «Καθόλου χρόνος για συζήτηση λεπτομερειών. Οι παρεχόμενες εγγυήσεις θα πρέπει να θεωρηθούν ικανοποιητικές». Τέλος ο Πρωθυπουργός και το Υπουργικό Συμβούλιο απάντησαν ότι κανένα πλοίο δεν μπορούσε να πάει στη Σμύρνη.

Στις 4 μ.μ. της 23ης Σεπτεμβρίου 1922,με τις διαπραγματεύσεις στο αδιέξοδο, ο Τζένινγκς έστειλε μήνυμα στο Υπουργικό Συμβούλιο ότι εάν δεν λάβει ευνοϊκή απάντηση μέχρι τις 6 μ.μ. θα τηλεγραφούσε χωρίς κώδικα, έτσι ώστε το μήνυμα να γίνει γνωστό παντού, ότι η Ελληνική Κυβέρνηση δεν επέτρεψε Ελληνικά πλοία να σώσουν Έλληνες πρόσφυγες, που τους περίμενε βέβαιος θάνατος ή ακόμα χειρότερα.

Ο εκβιασμός έπιασε! Λίγο πριν τις 6 μ.μ. ήλθε η απάντηση: «Όλα τα πλοία τίθενται υπό τις διαταγές σας για να απομακρυνθούν πρόσφυγες από την Σμύρνη». Ο Τζένινγκς είχε γίνει Ναύαρχος όλου του Ελληνικού Στόλου! Ο Κυβερνήτης Ι.Θεοφανίδης συγκάλεσε συγκέντρωση των καπετάνιων των εμπορικών πλοίων στο «ΚΙΛΚΙΣ», όπου τους ανακοίνωσε να ετοιμάσουν τα πλοία μέχρι τα μεσάνυχτα, διαφορετικά θα περνούσαν Στρατοδικείο με συνοπτικές διαδικασίες. Εννέα πλοία, «Τα πλοία της Συμπόνιας», απέπλευσαν τα μεσάνυχτα με τον Τζένινγκς να βρίσκεται στη γέφυρα του προπορευόμενου πλοίου «ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ» με Αμερικανική Σημαία κατευθυνόμενα στην Σμύρνη. Για το επίτευγμά του αυτό του απενεμήθη ο άτυπος τίτλος του «Ναυάρχου του Ελληνικού Στόλου» (των 20 καραβιών).

Εν τω μεταξύ οι Τούρκοι χαλάρωσαν τα μέτρα, επέτρεψαν τα πλοία να δέσουν στην προβλήτα του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Σμύρνης και επιμήκυναν την προθεσμία από 7 σε 11 ημέρες. Έτσι στις 24 Σεπτεμβρίου 1922 οι πρώτοι πρόσφυγες, ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά είχαν διασωθεί. Στις 25 Σεπτεμβρίου ο Τζένινγκς κατέφθασε με 17 πλοία και την επομένη τρίτη ημέρα ήλθε και ένας μεταγωγικός Στόλος ναυλωμένος από Βρετανούς. Μέχρι τις 2 Οκτωβρίου 1922 188.000 πρόσφυγες είχαν μεταφερθεί από την Σμύρνη. Το τελευταίο πλοίο απέπλευσε 8 ώρες πριν την εκπνοή της διορίας. Κατόπιν ζητήθηκε διορία για άλλες 8 ημέρες κατά τις οποίες μεταφέρθηκαν και άλλοι πρόσφυγες από τα κοντινά λιμάνια του Αϊβαλί, Βούρλων και Τσεσμέ, όπου περίμεναν για εβδομάδες, ανεβάζοντας τον αριθμό σε περίπου 350.000. Αυτός ο δύσμορφος άνδρας ανέλαβε πρωτοβουλίες πολύ παραπέρα από τα υπηρεσιακά του καθήκοντα και κατόρθωσε με προσωπικές του ενέργειες, διαπραγματεύσεις και μπλοφάροντας να σώσει χιλιάδες κυνηγημένους και κακοποιημένους συνανθρώπους του, επειδή άφησε να εκδηλωθεί «το λιοντάρι που ο κάθε άνθρωπος κρύβει στην καρδιά του».

Μέχρι το τέλος του 1922, ο Τζένιγκς συνέχισε να περιπλέει τις ακτές της Σμύρνης, ανεβάζοντας τον αριθμό των διασωθέντων σε σχεδόν 1.300.000. Ανάμεσά τους ήταν Αρμένιοι και Εβραίοι. Στην Ελλάδα, ο Τζένινγκς τιμήθηκε με τις ύψιστες διακρίσεις. «Κάθε φορά που περπατούσε στους δρόμους των Αθηνών ο κόσμος γονάτιζε μπροστά του και του φιλούσε τα χέρια και τα πόδια από σεβασμό» λέει σήμερα ο εγγονός του Roger Jennings. Αργότερα έγινε ο μόνος που αντιπροσώπευσε και την Ελλάδα και την Τουρκία στις διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης για την Ανταλλαγή Πληθυσμών ανάμεσα στις δύο χώρες (23 Ιουλίου 1923).

Σήμερα παραμένει άγνωστος στην Ελλάδα. Το όνομά του δεν αναφέρεται σε κανένα Σχολικό Βιβλίο Ιστορίας. Καμία οδός δεν φέρει το όνομά του (μόνο μία στην Χίο)και κανένας ανδριάντας δεν ανεγέρθηκε ποτέ. Μόλις στις 14 Φεβρουαρίου 2018 τιμήθηκε από τον Δήμο Βόλου σε ειδική συγκινητική τελετή παρουσία των Αρχών, του εγγονού του Roger Jennings και πλήθους κόσμου. Ο Δήμαρχος Βόλου κ. Αχιλλέας Μπέος στην ομιλία τόνισε ότι χάρις στον Τζένινγκς ήρθαν σε αυτόν τον ευλογημένο τόπο χιλιάδες Έλληνες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία, τον έκαναν πατρίδα τους και μεγαλούργησαν αυτοί και τα παιδιά τους. Στη συνέχεια προβλήθηκε η ταινία «The Strange Destiny» – «Το Παράξενο Πεπρωμένο» του 1945,παραγωγής Metro Goldwyn Mayer Studios,με Ελληνικούς υπότιτλους και σύντομη ομιλία του Roger Jenningks.Ακολούθως τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Δημητριάδος κ.κ. Ιγνάτιο, καθώς και τα αποκαλυπτήρια της Αναθηματικής Πλάκας που πλέον θα βρίσκεται στην προ του Δημαρχείου του Δήμου Βόλου πλατεία, που πλέον θα ονομάζεται πλατεία Ρήγα Φεραίου-Έιζα Τζένινγκς. Μετά η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Δήμου Βόλου εκτέλεσε τον Εθνικό Ύμνο της Αμερικής και της Ελλάδος η δε Ελληνική Σημαία που κάλυπτε την Πλάκα παραδόθηκε στον Roger Jennings.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Για τα καταπληκτικά επιτεύγματά του ο Έιζα Τζένιγκς τιμήθηκε με τις κορυφαίες διακρίσεις του Ελληνικού Κράτους: «τον Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος». Επίσης του απενεμήθησαν στον Έιζα Τζένινγκς και στους 12 Κυβερνήτες των Αμερικανικών Αντιτορπιλικών τα «Μετάλλεια Στρατιωτικής Αξίας», που είναι το υψηλότερο Στρατιωτικό Παράσημο της Ελλάδος.

*Πτυχιούχος Φυσικός του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πτυχιούχος Μαθηματικός του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Τέως Διευθύνων Υποδιευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Μυτιλήνης Συνταξιούχος Ειδικός Πάρεδρος του τέως Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Αθηνών-Ερευνητής-Συγγραφέας

https://crimereport.gr/katarreei-to-diatiriteo-prosfygospito-toy-1922-sti-lesvo/