Τα οφέλη της ποινικοποίησης της γυναικοκτονίας στην Κύπρο εξηγεί η Πρόεδρος της Κυπριακής Βουλής Αννίτα Δημητρίου. Όπως αναφέρει η κ. Δημητρίου με τη συγκεκριμένη πρόταση νόμου θεσπίζεται το ιδιώνυμο αδίκημα της γυναικοκτονίας, το οποίο θα επισύρει ποινή φυλάκισης δια βίου, προκειμένου να τεθεί μία ασπίδα ασφαλείας απέναντι στη βία που υφίστανται οι γυναίκες εις βάρος τους, λόγω φύλου. Συνεπώς η συγκεκριμένη τροποποίηση του ποινικού κώδικα θα ενισχύσει το νομικό οπλοστάσιο της Κυπριακής Δημοκρατίας έτσι που να συνάδει και με τις υποχρεώσεις της για εξάλειψη της βίας και των διακρίσεων προς τις γυναίκες. Θα συμβάλει επίσης στην απάλειψη των στερεοτύπων, στην καλλιέργεια ενσυναίσθησης, αλλά και κουλτούρας πλήρους σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προσθέτει. «Θεωρώ ότι ο/η νομοθέτης οφείλει σε αυτό το πλαίσιο να ονοματίσει ένα παραδεκτό φαινόμενο και να προσδώσει ορατότητα σε μια κοινωνική πραγματικότητα», συμπληρώνει.
«Η κάθε γυναίκα που υφίσταται έμφυλη βία αποτελεί προσωπική μας υπόθεση», υπογραμμίζει η Πρόεδρος της Βουλής.
Πρόληψη έμφυλης βίας
Όπως σημειώνει, είναι ένα φαινόμενο που βρίσκεται σε έξαρση, απειλεί την κοινωνία και μας αφορά όλους, ανεξαιρέτως. Γυναίκες και άνδρες. «Η βία κατά των γυναικών είναι μια πληγή για την κοινωνία και δεν επηρεάζει μόνο τις γυναίκες, αλλά έχει αντίκτυπο σε όλο τον κοινωνικό ιστό, επιδρώντας διαβρωτικά σε οικογενειακό, επαγγελματικό και οικονομικό επίπεδο», διαπιστώνει.
«Στόχος μας θα πρέπει να είναι η ευαισθητοποίηση και των δύο φύλων», υπογραμμίζει.
Ερωτηθείσα για το τι σκοπεύουν να κάνουν σε επίπεδο πρόληψης, απαντά ότι «θα προσπαθήσουμε, ως Βουλή των Αντιπροσώπων, να αξιοποιήσουμε κάθε εργαλείο μέσα από την προώθηση σημαντικών νομοθετικών ρυθμίσεων για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την απάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων, αλλά και την προαγωγή της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών. Στα χέρια μας έχουμε ένα πολύτιμο εργαλείο, τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, η οποία αποτελεί κατευθυντήρια γραμμή για την πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης βίας, τη στήριξη των θυμάτων καθώς και την εφαρμογή αποτρεπτικών ποινών για τους θύτες. Οφείλουμε με δράσεις να εστιάσουμε στην πρόληψη και να καταστήσουμε την κοινωνία συμμέτοχη σε αυτή την προσπάθεια», τονίζει.
Έλλειψη πληροφόρησης
Σύμφωνα με στοιχεία που συλλέξαμε από το Τμήμα Καταπολέμησης Εγκλήματος του Αρχηγείου της Αστυνομίας Κύπρου, ο αριθμός των γυναικοκτονιών για το έτος 2021 ανέρχεται στις δύο δολοφονημένες. Ωστόσο, ερωτηθέντες για το προφίλ των θυμάτων απάντησαν ότι δεν διαθέτουν δημογραφικά ή περισσότερα στοιχεία για τις συγκεκριμένες υποθέσεις.
Βελτίωση του συστήματος
Τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στο πλαίσιο αντιμετώπισης των γυναικοκτονιών εξηγεί η Βουλεύτρια του Δημοκρατικού Συναγερμού Ρίτα Θεοδώρου Σούπερμαν. Η κ. Σούπερμαν διευκρινίζει ότι «σήμερα υπάρχει αδυναμία του κράτους να προστατέψει τις γυναίκες από τον κίνδυνο του θανάτου από ένα βίαιο νυν ή πρώην σύντροφο. Υπάρχει έλλειψη αυτών των στοιχείων και μία εμφανής απροθυμία να κοιτάξουμε στο πρόβλημα της θανάσιμης βίας εναντίον των γυναικών με ουσιαστικό τρόπο», διαπιστώνει. «Για να πετύχει η εξάλειψη ή η σημαντική μείωση των περιστατικών γυναικοκτονίας, όσον αφορά στην Αστυνομία επιβάλλεται πρωτίστως να αλλάξει η πατριαρχική κουλτούρα που είναι εμφανέστατη στον οργανισμό. Οι γυναίκες θα πρέπει να προωθηθούν και στη διοικητική ηγετική δομή», ξεκαθαρίζει.
«Η εκπαίδευση στην Αστυνομία θα πρέπει να περιλαμβάνει οδηγίες σχετικά με την αφαίρεση όπλου σε περιπτώσεις οικογενειακής βίας, καθώς «έρευνα που έγινε στις ΗΠΑ αποκάλυψε ότι οι γυναίκες είχαν τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να δολοφονηθούν εάν υπήρχε όπλο στο σπίτι τους», προσθέτει.
Επίσης, εισηγείται την «προώθηση της εξειδίκευσης ειδικών κλιμακίων σε θέματα έμφυλης βίας. Υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης της συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων θνησιμότητας, της διάσπασης αυτών των δεδομένων ανά φύλο και, σε περίπτωση δολοφονιών, της διασφάλισης τεκμηρίωσης της σχέσης μεταξύ θύματος και δράστη. Περαιτέρω χρειάζεται συντονισμός μεταξύ των αρμοδίων ακριβώς για την επιτυχή συλλογή των στοιχείων αυτών», συμπληρώνει.
Παράγοντες κινδύνου και προστασίας
Σύμφωνα με την κ. Σούπερμαν, «θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ενίσχυση μεθόδων έρευνας που βελτιώνουν την κατανόηση του κοινωνικού πλαισίου της γυναικοκτονίας, συμπεριλαμβανομένης της ανισότητας των φύλων». Επίσης, λέει ότι η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του υγειονομικού, ιατρικού προσωπικού και των ιατροδικαστών θα μπορούσε να επιτρέψει στο προσωπικό να βελτιώσει την τεκμηρίωση των περιπτώσεων γυναικοκτονίας. Όπως επισημαίνει, «υπάρχει ανάγκη να βελτιωθεί η ικανότητα των παρόχων υγειονομικής περίθαλψης να εντοπίζουν τη βία από τους συντρόφους και τον κίνδυνο γυναικοκτονίας. Είναι γεγονός, ότι πολλές γυναίκες είχαν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας το έτος πριν από τη δολοφονία τους από τους συντρόφους τους», τονίζει.
«Ο χαρακτηρισμός της γυναικοκτονίας ως συγκεκριμένου ποινικού αδικήματος είναι απαραίτητος, διότι επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό, την αποτελεσματική έρευνα και την επαρκή τιμωρία των δραστών», σημειώνει.
Προβληματισμοί Νομικών
Τους προβληματισμούς που εξέφρασαν μέλη του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου για το κατά πόσον υφίσταται ανάγκη για τη δημιουργία του ιδιώνυμου κακουργήματος της γυναικοκτονίας εξηγεί ο Πρόεδρος του Συλλόγου, δρ Χρίστος Κληρίδης. Όπως αναφέρει «οι προβληματισμοί εδράζονται κυρίως στο ότι ο υφιστάμενος Ποινικός Κώδικας αντιμετωπίζει το θέμα σφαιρικά, δεδομένου ότι η πρόκληση θανάτου, είτε εκ προμελέτης, είτε εξ αμελείας ή άλλως πως, δεν αφορά το φύλο και ότι τιμωρείται σε κάθε περίπτωση με τον ίδιο τρόπο που είναι η διά βίου φυλάκιση. Προβληματισμός εκφράζεται και για το κατά πόσο, η δημιουργία του ιδιώνυμου αδικήματος, οδηγήσει στη δημιουργία ανώφελων διακρίσεων. Ο προβληματισμός επικεντρώνεται επίσης στο κατά πόσο οι γυναικοκτόνοι ή προτιθέμενοι γυναικοκτόνοι λαμβάνουν υπόψη τους καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή όχι τις πρόνοιες του Ποινικού Κώδικα».
Προβληματική διατύπωση
«Μελετώντας τη συγκεκριμένη πρόταση νόμου, είναι γεγονός ότι το actus reus (αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος) της γυναικοκτονίας όπως διατυπώνεται, δυνατόν να δημιουργήσει κάποια προβλήματα ερμηνευτικής φύσης π.χ. πώς αποδεικνύεται ο «μισογυνισμός» ο οποίος αποτελεί μέρος του actus reus και προνοείται στο άρθρο 218 (α) (1β). Επίσης, η διατύπωση ορισμένες φορές είναι προβληματική, π.χ. στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι η θανάτωση γυναίκας ως αποτέλεσμα «βασανισμού και μισογυνισμού» συνιστά γυναικοκτονία», συμπληρώνει.
«Εφόσον δημιουργείται ιδιώνυμο αδίκημα, η γυναικοκτονία δεν είναι ούτε φόνος ούτε ανθρωποκτονία. Είναι ξεχωριστό αδίκημα το οποίο θα πρέπει να προσδιορισθεί με επαρκή σαφήνεια», εξηγεί.
Στοχευμένη προσέγγιση
Σύμφωνα με τον δρα Κληρίδη, η κοινωνία οφείλει να λάβει αποτελεσματικά μέτρα αντιμετώπισης. «Η υπό αναφορά πρόταση Νόμου, θα πρέπει να τύχει της δέουσας μελέτης και συντονισμένης προσέγγισης ούτως ώστε να έχουμε το επιθυμητό τελικό αποτέλεσμα», τονίζει.
«Τα διεθνή στατιστικά δεδομένα μαρτυρούν ότι δολοφονούνται έξι γυναίκες ανά ώρα», σημειώνει.
Θετική προσέγγιση
«Σύμφωνα με τη προκαταρκτική Έκθεση της Επιτροπής και την ενημέρωση που έχω λάβει, η πρόταση Νόμου για εισαγωγή του αδικήματος της γυναικοκτονίας στον Ποινικό Κώδικα προσεγγίζεται θετικά», αποκαλύπτει. «Όπως σημειώνεται στην Έκθεση, το άρθρο (208 Α) του Ποινικού Κώδικα, αποσκοπεί στην πάταξη του φαινομένου της γυναικοκτονίας καθότι οι γυναίκες, πολύ περισσότερο από τους άνδρες, τυγχάνουν θύματα βίας λόγω του φύλου τους», προσθέτει.
Δυσκολία αποδοχής του χωρισμού
Σε ένα μεγάλο ποσοστό περιπτώσεων, όταν οι γυναίκες είτε επιθυμούν να τερματίσουν μια σχέση ή έναν γάμο, είτε όταν θα προβούν σε μια κίνηση αυτονομίας, ο κίνδυνος να υποστούν βία από τους συντρόφους-συζύγους τους, είναι ιδιαίτερα αυξημένος, εξηγεί η Εγκληματολόγος, Ψυχολόγος και Ψυχοθεραπεύτρια, Διδάκτωρ Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής και Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Δρ Όλγα Τζουραμάνη. Η συμπεριφορά που δείχνει ανεξαρτησία, αυτοεκτίμηση και δυναμισμό από πλευράς των γυναικών, δεν γίνεται εύκολα αποδεκτή από ορισμένους άνδρες, ιδιαιτέρως όταν οι δεύτεροι εμπίπτουν στην ηγεμονική μορφή ανδρισμού, όταν δημιουργούν σχέσεις που τις χαρακτηρίζει η κυριαρχία και η υποτέλεια. Στην περίπτωση που η σχέση αυτή “κινδυνεύει” κατά την άποψη των ανδρών αυτών, τότε η βία, η οποία μπορεί να φτάσει ακόμα και στην ακραία εκδοχή της, τον φόνο, θεωρείται ως ένας τρόπος τόσο επανάκτησης της κυριαρχίας και του ελέγχου, όσο και αποκατάστασης της τιμής, εξηγεί.
Το προφίλ του γυναικοκτόνου
Ποιο είναι όμως το προφίλ ενός ατόμου που φτάνει στη διάπραξη ενός τέτοιου είδους εγκλήματος; Αρχικά να τονιστεί πως πρόκειται για άτομα με πλήρη συνείδηση των πράξεων τους, εκτός φυσικά εάν συντρέχουν ειδικές προϋποθέσεις ψυχιατρικής νόσου, κάτι που δεν έχει αποδειχθεί πως ισχύει στις περιπτώσεις γυναικοκτονιών που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, διευκρινίζει η δρ Τζουραμάνη. «Στον πυρήνα της προσωπικότητας των ανθρώπων αυτών βρίσκεται η ανασφάλεια την οποία καλύπτουν μέσω της χειραγώγησης των άλλων. Η ενσυναίσθηση απουσιάζει, δηλαδή αδυνατούν να μπουν στη θέση των συντρόφων τους, ουσιαστικά, δεν έχουν καμία σύνδεση με τα δικά τους συναισθήματα. Αυτό είναι κάτι που το συναντάμε συχνά σε άτομα που εμφανίζουν αντικοινωνικά και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά. Τους διακατέχει η αίσθηση ανωτερότητας, δεν μπορούν να συζητήσουν και να διαπραγματευτούν με υγιή τρόπο, ούτε φυσικά να υποχωρήσουν. Γενικότερα δυσκολεύονται να συνάψουν σχέσεις με άλλους ανθρώπους, γεγονός που αποδεικνύει το πρόβλημα με τον ίδιο τους εαυτό. Επίσης, προβάλλουν στις συντρόφους τους, τα δικά τους ελλειμματικά χαρακτηριστικά και όταν οι γυναίκες θα κάνουν το βήμα προς τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, τότε ακολουθεί η επίθεση. Παράλληλα, εκδηλώνουν μια χειριστική και ιδιοκτησιακή συμπεριφορά, δηλαδή πιστεύουν πως τους ανήκουν οι άλλοι άνθρωποι και εκείνοι αποφασίζουν αν θα ζήσουν ή όχι, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τους εγκαταλείψει», προσθέτει.
Οργανωμένος δράστης
Λαμβάνοντας υπόψη ορισμένα από τα τελευταία περιστατικά στην Ελλάδα, «παρατηρούμε ότι οι δράστες σχεδίαζαν λεπτομερώς από πριν τα εγκλήματα που θα διέπρατταν και για τον λόγο αυτό προσπάθησαν να αποπροσανατολίσουν τις Αρχές, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους, για παράδειγμα, ως θύμα. Αυτό δε σημαίνει απαραιτήτως πως η “προετοιμασία” διήρκησε μήνες, μπορεί και 1-2 ώρες πριν. Σε αυτήν την περίπτωση κάνουμε λόγο για έναν οργανωμένο δράστη ο οποίος είναι ψύχραιμος, στυγνός και φροντίζει να δημιουργήσει το κατάλληλο, για εκείνον, “σκηνικό”, ώστε κανείς να μην τον αντιληφθεί», συμπληρώνει.
Διαφωνία της στιγμής
Ωστόσο, «να σημειώσουμε και την άλλη όψη του νομίσματος, δηλαδή πως ο “μηχανισμός” που πυροδοτεί τους δράστες και λειτουργούν εκρηκτικά με αποτέλεσμα να διαπράττουν εγκλήματα, μπορεί να είναι απλά μια διαφωνία της στιγμής. Άρα, βλέπουμε πως υπάρχουν άτομα, λόγω των χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς τους ή λόγω μιας διαταραχής αντικοινωνικού, ψυχοπαθητικού τύπου – χωρίς αυτό να αποτελεί διάγνωση με ελαφρυντικά -, ότι δεν μπορούν να ανεχτούν και να διαχειριστούν ότι η σύντροφός τους, μπορεί να βγει εκτός του πλαισίου που οι ίδιοι έχουν διαμορφώσει, ώστε να ικανοποιούν τον εαυτό τους. Όταν δεν μπορούν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους, ξεπερνούν την κόκκινη γραμμή, δρουν παρορμητικά», υπογραμμίζει.
Υψηλή νοημοσύνη
Εντύπωση προκαλεί επίσης το πως ορισμένοι δράστες μιλούν στα ΜΜΕ με ευκολία, διακρίνει η δρ Τζουραμάνη. Όπως αναλύει, σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει και το μορφωτικό επίπεδο και ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης αυτών των ανθρώπων, καταρρίπτοντας με αυτόν τον τρόπο τους διάφορους μύθους σχετικά με το κοινωνικο-οικονομικό και όχι μόνο, επίπεδο των δραστών. «Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και τη σκληρότητα αυτών των ανθρώπων και αυτό είναι κάτι που το μαρτυρά η βία που έχει ασκηθεί στα περιστατικά αυτά. Σε κάποιες πολύκροτες υποθέσεις, έγινε λόγος για πρόκληση ενός βασανιστικού θανάτου, το οποίο δείχνει η απαξίωση των δραστών τόσο στη ζωή, όσο και στον πόνο που βίωσαν τα θύματα», υπενθυμίζει.
«Σε έναν γυναικοκτόνο δεν σημαίνει απαραιτήτως πως κρύβεται μια ψυχιατρική διαταραχή», αποσαφηνίζει.
Παρελθόν βίας
Σημαντικό επίσης, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία αλλά και σύμφωνα με τα περιστατικά που έχουν απασχολήσει την κοινή γνώμη, πως δεν υπήρξε η “κακιά στιγμή”, ξεκαθαρίζει. Δεν υπάρχει καν στιγμή, πρόκειται για μια χρόνια συμπεριφορά, υπάρχει οπωσδήποτε παρελθόν βίας. Τα άτομα αυτά, μέσα στις σχέσεις τους είναι κακοποιητικά και υπάρχει κλιμάκωση. Πίσω από τα εγκλήματα αυτά, υπάρχουν χιλιάδες άλλες μορφές αθέατης βίας που συμβαίνουν καθημερινά μόλις γυρίσει το κλειδί στην πόρτα. Υπάρχει η ψυχολογική, η συναισθηματική και η λεκτική κακοποίηση, οι καθημερινές ταλαιπωρίες στα θύματα που συνδέονται με αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δράστη, σημειώνει.
«Υπάρχει ένα μοντέλο συστηματικής κακοποίησης που στην απόλυτη κλιμάκωσή της φτάνει και στο φόνο», επισημαίνει.
Τα πρόωρα σημάδια
Ενημερώνει ότι αν και κάθε περίπτωση είναι εξατομικευμένη, και φυσικά έτσι πρέπει να προσεγγίζεται, στον κύκλο της βίας είναι βέβαιο ότι στην αρχή θα είναι παρούσες οι άλλες μορφές, δηλαδή η υποτίμηση, η εξύβριση, ο έντονος έλεγχος στη ζωή του θύματος, η ζήλεια, τα ξεσπάσματα θυμού.
«Η βία θα συνεχίζεται όσο τροφοδοτείται», συμπεραίνει.
Δεν θα αλλάξει
Αντίστοιχα, όπως σημειώνει, δεν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ για τα θύματα. Σε όλες τις γυναίκες που μπορεί να είναι εν δυνάμει θύματα, να τονιστεί πως «δεν πρέπει να δέχονται τη βία και την κακοποίηση, οποιασδήποτε μορφής», συμβουλεύει. «Αν αισθάνονται εγκλωβισμό ή βιώνουν κακοποίηση, να μη διστάσουν να ζητήσουν βοήθεια ώστε να απομακρυνθούν εγκαίρως από το κακοποιητικό περιβάλλον», παροτρύνει. Τα χειριστικά χαρακτηριστικά γίνονται εμφανή από την αρχή σε μια σχέση, συχνά, όμως, υπάρχει η «παγίδα» ότι ο σύντροφος «θα αλλάξει», «κατάλαβε το λάθος του», «ήταν κουρασμένος και ξέσπασε» γεγονός που δεν ισχύει, αποσαφηνίζει. «Συχνά οι χειριστικές προσωπικότητες επιλέγουν να αλληλεπιδράσουν με συντρόφους που εμφανίζουν εξαρτητικά χαρακτηριστικά», καταλήγει.
